Gedoe over eendenkooien in de Notulen van de Texelse Gemeenteraad 1795-1812.
De Franse soldaten trokken zich van het kooirecht niets aan en stampten onbeteugeld rond in de kooien. Daarmee was op die manier weinig meer te verdienen, zodat de kooikers probeerden van het betalen van pacht af te komen.
De eerste bladzijde van het oudste Notulenboek:
17-8-1795 Notulen gehouden bij het Committé van Algemeen Welzijn van Texel vergaderd op het Huys der Gemeente aan den Burg aldaar
Op Maandag den 17 Augustus 1795 den S’morgens om 10 Uuren present alle de Leden demto [behalve] Pieter Albertsz Kikkert
Binnegestaan zijnde Simon Kikkert, waarneemende de Vogelkooy in de nabijheid leggende van de Schans op Westergeest alhier, zig beklagende: dat de fransche Militairen denzelve Vogelkooy zeer beschadigde door en daar inne te lopen, niet alleen; maar zelfs onder de Kooy te Schieten, dat al het zelve hem niet alleen zeer benadeelde, maar ook tot totaal ruine van die Kooy verstrekte; dat hij van een en ander wel den franschen Commandant had kennis gegeven, die zulks wel wilde tegengaan, dog bewijs vorderde, in hoe verre die Kooy regt had-
Waarop is geresolveerd: een kort uittreksel uit het Laatst geëmaneerde placaat op het Stuk van de Jagt, aan de fransche Commandant te doen geworden, met bijvoeging, dat het aan niemand te jagen, of visschen gepermitteerd was, dan op zijn eigen grond.
Kortom, de Franse bezetting gaf meteen toen al veel last. Een briefje van de Gemeenteraad zou de kooiman weinig helpen bij het uit het kooibos houden van de soldaten. De schade werd niet minder op die manier. In 1798 vroeg men om dan ook vrijstelling van de betaling van pacht. De Gemeenteraad zou dat verzoek steunen.
De vrijstelling werd verleend op 8 februari 1799.
In 1800 was het landelijk bestuur veranderd en moest het verzoek om vrijstelling van betaling opnieuw worden ingediend. De kooilieden waren in die tijd Simon Pietersz Kikkert (1757-1844), Jacob Wilkes (1761-1850), Simon Cornelisz Kooiman (1753-1807), Willem Cornelisz Rab (1763-1840) en de weduwe van Cornelis Maartensz Roeper (1739-1786), Antje List van Driehuizen (1740-1805).
Jan Blaauw trad in 1801 op voor zijn schoonmoeder Antje Jans List. Haar dochter Grietje was in 1795 met deze Jan getrouwd.
Vergadering 24 December 1798
Ter Tafel gebragt zynde zeker request aan het Intermediair administratief Bestuur des voormalig Gewest Holland, van alle de Kooylieden op deese Eilande Texel, versoekende het appuij van deese Vergadering op het zelve request, ten eynde voor deese Jaare 1798 of tot zo lang de Vogelkooyen deses Eilands, die zo veel nadeel door de fransche Troupes geleden hebben weder in ordre zullen zyn, van de Jaarlyksche Recognitie te Almaar gelibereerd en ontheven te worden-
Daar de positiven by het zelve request voorkomende conform de waarheid zyn, zal het appuij in Communia forma op gemelde requeste verleend worden-
Vergadering 30 September 1800
Ter Tafel gebragt zynde zekere requeste van Symon Kikkert, Jacob Wilkes en Symon Kooyman, alle drie Kooylieden en Eigenaars van Vogelkooyen op Texel, versoekende: daar dezelven Kooyen by resolutie van het Intermediair administratief Bestuur des voormalig Gewest Holland de dato 8 february 1799 van de recognitie op hunne Vogelkooyen by de Domeijnen van het Voormalig Noordholland waren gelibereerd, immers zo lange tot zy zig in geene betere omstandigheeden bevonden- dat het de Municipaliteit gelieven zal, te verklaaren dat dezelven nog in geene betere staat zyn, en dus van de recognitie by S’ Lands Domeinen behoorden gelibereerd te blyven-
Waar over zynde gedelibereerd, is het versoek geaccordeerd- en aan de twee overige Kooylieden de wed. Cornelis Maartsz Roeper en Willem Rab als nog geconsenteerd dit request meede te teekenen- wanneer ook het versoek gesamentlyk word geaccordeerd-
Boek 10 Vergadering 27 Mey 1801
Binnen gestaan Jacob Wilkes, Symon Kikkert, Symon Kooyman en Jan Blauw, de laaste voor zyn aangehuwde Moeder Antje Jans List, alle Kooijlieden van Texel-
En is deselven van wegens deeze Vergadering aangezegt: dat daar S’ Jaarlyks aan de Rentmeester van S’ Lands Domeinen declaratoiren moeten worden gezonden haarlieder Vogelkooyen nog in dezelve Slegte situatie zijn, als wanneer aan hun bij Resolutie van 8 feb. 1799 bij het Intermediair administratief Bestuur des voormalig Gewest Holland, vrydom van Recognitie is verleend- zy zo daar van willen blyven jouisseeren, telkens S’ Jaarlyks de eerste Vergadering in den Maand September, zig moeten addresseeren om het zelve te versoeken- en dat zo wanneer zulks word versuymt, geen declaratoiren kan afgegeven worden-
De erfenis van Theunis van der Sterre.
Theunis had met eendenkooien niets te maken, hij was loodsschipper. Wel had hij geld geleend aan Pieter Boon. Pieter Boon was wel kooiker geweest, maar had de zaak verkocht aan zijn zwager.
De Vogelkooi van Jacob Wilkes was gekocht van Pieter Cornelisz Boon.
Pieter Boon was getrouwd met Lijsbeth Jans Wilkes (1757-1826). Zij was een dochter van Jan Cornelisz Wilkes (1733-1806), kooiker van de Zuider Vogelkooi bij De Waal.
Jan was getrouwd met Trijntje Jacobs Graaf, hun andere kinderen waren Cornelisje, Jacob, de latere kooiker, Neeltje en Impje.
Er was onenigheid over een obligatie aan deze Boon in de afwikkeling van de erfenis van Theunis Willemsz van der Sterre, overleden op 22 december 1792. De voogden over zijn dochter moesten de boel in orde maken, maar degenen die benoemd waren na de dood van Theunis waren begin 1804 wegens overlijden vervangen door anderen, die niet zeker wisten hoe te handelen in deze zaak. Zij legden de zaak voor aan de Gemeenteraad.
Teunis Willemsz van der Sterre (1752-1792) was de echtgenoot van Antje Pieters Bakker (1751-1814), geboren en gestorven in Oudeschild. Hun kind Dieuwertje was geboren in 1792 in Oudeschild. Ze trouwde in 1815 met dijkwerker Pieter Ariesz Bakker uit Sliedrecht.
Vergadering 31 Januarij 1804
Van wegens Cornelis v.d. Sterre, overgeblevene Voogd over het minderjarig Kind van Th. W. v.d. Sterre verwekt bij Antje P. Bakker versogt zijnde, dat door het overleiden van Cornelis Jonker en Jan P. Bakker andere Voogden mogte werden aangesteld, zijn met voorkennis van de Weesmeester aan den Burg, benoemd Willem Dalmeier en Theunis Jansz van der Sterre-
Vergadering 27 November 1804
Binnen gestaan Cornelis v.d. Sterre, Theunis v.d Sterre en Willem Dalmeyer in qualiteit als Voogden over het minderjarig Kind van wyle Theunis Willemsz van der Sterre verwekt by zyne nog levende wed. Antje P. Bakker- overleggende zekere restant Obligatie groot f 850- ten lasten Pieter Cornelisz Boon (1758-1825), waar voor dat Borgen waaren de wed. Jan Boermeester en Pieter Hassing- dat P.C. Boon zo hy voorgaf die Obligatie by de Verkoop zyner Vogelkooij. Huysmanswoning en Landeryen had overgedaan aan Jacob Wilkes, welke daar de Obligatie ook veel grooter had geweest, ‘er bereids aflossing op had gedaan- dat zy dus niet wiste aan wien zig te moeten houden, versogten deswegens te weeten het Oordeel deezer Vergadering-
Waar over zynde gedelibereerd, is naar het oordeel deeser Vergadering begreepen zig aan Pieter C. Boon te moeten houden- wyders de Borgen daar over aantespreeken, en zo die geen schikking tot uit de weg ruyming maakte, dan dezelve Pieter C. Boon dadelyk maar te dagvaarden, met reserve op de Borgen.
Pieter Boon wilde zijn schuld doorschuiven naar Jacob Wilkes, maar volgens de Gemeenteraad kon dat niet. Er werd verder niets meer over deze zaak opgeschreven.
KJ: Omdat ik Jacob Wilkes al een paar jaar eerder als kooiker had, denk ik dat het wat oud zeer is (of pas boven water is gekomen). De meeste personen zijn op één of andere manier familie van elkaar. Ik vermoed dat de zaak wel geschikt is, maar wellicht wordt dit nog vervolgd.
PATENT
Of het in later tijd beter ging met het gedrag van de soldaten? Hoe dan ook moest men in 1806 (Koninkrijk Holland) patent aanvragen en betalen voor het verlenen daarvan.
Patentenboek 227:
Simon Kooyman had als Kooyhouder patent (vergunning) van f 5-
Zo ook Jacob Wilkes, die ook werkman was:
In boek nr. 334 (Brieven van Burgemeester en Secretaris van Texel) dd 7-11-1837 staan 2 bladzijden over eendenkooien. Ik heb niet gelezen waar het over gaat.
Dominee Jakob Huizinga over eendenkooien:
21 July 1868. Wij des morgens half 10 uitgereden naar Akyab. Ik met de wagen van Sijbrand Jansz Keyser met Menno, Sina, Adriana en jufvrouw Alberdina Hesterman. Pieter Kalf met Dirk, Koos en Samuel en Betje en Christina Vrendenberg.
Wij zagen daar vervolgens komen: Westenberg met vrouw en zoon Herman en Goudoever. Simon Keyser met Margo en Rina en Jet en Mette de Geus. Buisman met Holkema en de Heer Fehre, student in de Regten in Groningen. Wieringa en vrouw en Fokel en Dolfina. Later Ensing.
Schoone dag, geen scherp stralende zon, in die vrije lucht een koeltje.
Eerst koffij gedronken en brood en bier.
Vervolgens een wandeling naar ’t strand. Aldaar in zee. Buisman zorgde voor Madeira. Westenberg, Wieringa en vrouwen waren bij huis gebleven. Wij omstreeks 4 uur aan tafel. Daarna wandelen naar de Kooi. Hier en daar ons nedergevlijd. Nu thee gedronken. Ik vooraf Samuel opgezocht, die zich in duin bij zijn flesschen had te slapen gelegd. Vervolgens Ensing gezocht en met zijn vrouw, die toornig en bedroefd was, naar huis geleid. Ik bij Ensing in de wagen. Herman Westenberg en Menno en Sina in de wagen van Sijbrand Keyser. Pieter Kalf was reeds met Dirk enz vooruit. ‘t Was ruim 9 uur toen de overige 6 wagens afreden, al te donker. ‘t Duurde lang eer wij ons bij Raven weder vereenigden. De wagen bij Sijbrand Keyser bezorgd. Tegen 11 uur waren wij allen vermoeid te huis. Toen moest Buisman c.s. nog terug naar Oosterend.
Wij hebben een genoegelijke dag gehad, maar op ‘t laatst waren sommigen minder pleizierig door wat te veel spiritualien.
12 September 1865. Huisbezoek rijdende met J.C. Bakker. Begonnen op Driehuizen, over de Kooi naar de Westen. Bij Cornelis Eelman koffij gedronken, bij Jakob Koorn gegeten. Over de Mient, Akebuurt en Cornelis Dekker het laatst.
4 Maart 1869. Bezoeken. Bij Albert Kooiman en vrouw. Zij gaan met 20 Maart verhuizen naar de Kooi, de vroegere woonplaats van haar vader [Hemmerkooi].
24 Mei 1873. Ko van namiddag met Glijnis enz. naar de Kooi van Willem Koning [een schoolreisje, Monsieur Glijnis was hoofd van de Fransche school].
10 July 1874. Ik vernam dat de kooiveiling van gister 600 gulden meer had opgebragt dan een vorig jaar.
14 December 1876. Begrafenis van Barber Keyser (1803-1876), weduwe van Jan Boerhorst (1806-1868), overleden bij haar zoon Pieter (1845-1918), wonende bij de Kooi. [Barber was overleden op Zuidhaffel, waar in 1874 de eerste dochter van Pieter en zijn Vlielandse vrouw Aaltje van Westen was geboren].
Gesprek met den R.C. kooiker, die van Liberale beginselen schijnt te zijn. Hij was ook lid van ‘t Nut geworden (begunstiger) en had mij onlangs daar hooren spreken. Hij scheen begeerig naar meer inlichtingen over het drankgebruik op Texel, dat hij zeer afkeurde en zou zich te dier zake weldra eens bij mij vervoegen.
20 Maart 1878. Pieter Roeper hier om afscheid te nemen, hij verhuist morgen naar de Hemmerkooi.
(Nu heb ik de hele Huizinga doorgenomen, meer is er niet bij hem).
Irene aan Kees Jaap: In de oude ‘Texel dit Weekend’ las ik jouw opmerking over Thijsse.
Die hield inderdaad erg van de natuur, maar dat belette hem niet om nesten enz te roven. Er is een hilarisch verslag van pogingen om voor Artis een bergeendennest te vinden (Het kleine kistje).
Toen in een eendenkooi (dat moet ik proberen op te zoeken!) zich aalscholvers hadden genesteld werden die nesten door de schooljongens onder toezicht van Thijsse vernietigd.
En helemaal stuitend is zijn beschrijving van het afmaken van een boomvalk, want van dat soort rovers hield Thijsse helemaal niet.
Kortom, over de huidige gang van zaken in de natuurbeschermingswereld
zou Thijsse niet tevreden zijn!
KJ: Dank voor je bericht. Ja, wat heeft "natuurbescherming" een andere
inhoud gekregen... Dat van dat Bergeendennest was hetzelfde bezoek aan Texels van deze twee stroopers... Heb ik dus ook. En dat van die aalscholvers heb ik ook. Jazeker, ik verzamel pittig.
Maar leuk dat je aan me denkt en ik houd me aanbevolen.
