Sinterklaas op Texel

Sinterklaas op Texel

Nieuwe op 5 december en Oude Sinterklaas op 12 december

MASKERADE OP BEIDE DAGEN

Men is op Texel door de maskerade van de 5den December alleen niet bevredigd; van daar dat men heeft uitgevonden om eene week na het feest, en dus op den 12den 'ouwe sunderklaas' genoemd, deze nog eens te herhalen, maar die avond verschilt in vele opzichten van den 5 den, want receptie der gemaskerden heeft er weinig plaats- men beijvert zich om zich allergrilligst, zooveel mogelijk afzigtelijk toe te takelen; geene kinderen of aankomende jongelingen mogen zich op straat vertoonen of ze hebben knuppelslagen te vreezen, en na wandelingen door het dorp gaan ze, nu echter zonder meisje, naar den herberg, waar nu ook niet gedanst, wel gedronken wordt, en veelal loopt het met een kloppartij, tusschen het minst beschaafde deel der aanwezigen af.

1917 Texelsche Courant

Dat Ouwesunderklaas niet verloren gaat werd Woensdag weer bevestigd en ook, dat Ouwesunderklaas zoo langzaam aan den dag van 5 December gaat vervangen wat de maskerade betreft.

SINT NICOLAASFEEST EN OUDE SUNDERKLAAS

De Sinterklaasviering op Sinterklaasavond op de 5^e december, de vooravond van de feestdag van St. Nicolaas van Myra, is in Nederland het populairste feest van het jaar.

Het is vooral in de eerste eeuw na de Reformatie heftig bestreden, evenwel zonder veel succes, door de protestantse kerkelijke overheid, omdat het een katholiek feest was, en door de wereldlijke overheid, omdat het aanleiding gaf tot ongeregeldheden. Aanvankelijk werd het vrijwel alleen in de steden gevierd, nog in het begin van de 20^e eeuw was het op het platteland niet of nauwelijks in burgergezinnen bekend.

In de 20^e eeuw is het van een kinderfeest tot een algemeen gezinsfeest geworden, gekenmerkt vooral door het geven van geschenken en traditionele lekkernijen (banket, speculaas, pepernoten, taai-taai).

Het gebruik van het zetten van de schoen bij de schoorsteen was in Utrecht al in het begin van de 15^e eeuw bekend.

Op de Waddeneilanden komen sinterklaasgebruiken voor die weinig meer dan de naam van de heilige met de gebruikelijke viering gemeen hebben. Het is mogelijk dat bepaalde gebruiken reminiscenties zijn aan een voorchristelijk winterfeest, zo zouden de dier- en mensfiguren van speculaas resten van oude offerbroden kunnen zijn.

Grote Winkler Prins Encyclopedie 1975

Uytgifteboek van het Weeshuis GAT 1259

6 Januarij 1791 Kinderen voor een S. Nicolaas 2.10.- [eerste vermelding]

December 1792 Weeskinderen St. Nicolaas Gift 8.-.-

[eerder kregen ze in oktober een bedrag voor 'kermis']

Van der Vlis schreef dat de maskerade in het verleden in Oudeschild op 5 december was. Deze was verboden door de Burgemeester in 1816 en in 1864 en in de twintiger jaren van de 19e eeuw.

Dat is waar. Maar het verbod werd niet streng genoeg gehandhaafd om de viering tegen te gaan.

Verordening in de Gemeente Texel Artikel 23 (boek 300, 1827-1828)

Het is verboden zich gemaskerd of vermomd op de openbare weg of straat te vertoonen, anders dan op den zoogenaamde Sint Nicolaas avond, zijnde den 5 December van elk jaar.

St. Nicolaas- Feest Waarschouwing GAT 305

Het Gemeente Bestuur van Texel zeedert eenige jaren opgemerkt hebbende het allesints strafwaardig en ongeoorloofde gebruik, het welk onder de aankomende en ook volwassen Jonge lieden plaats heeft, van zig op het zogenaamde St. Nicolaas feest in allerhande vreemde kleederen, zelfs die de Gedaante van Beesten hebben, te vermommen, en Zodanig toe te takelen, dat zij geheel onkenbaar zijn, en als dan onder dat masker Zig veroorloven, niet alleen aan de Huizen der Ingezetenen aan te kloppen, de Inwooners te verontrusten en de aldaar zijnde Jonge kinderen Schrik in te boesemen, maar ook zelfs de voorbij gangers op publieke Straten te mollesteren en voorts Twist en Tweedragt te verwekken, alles Strydig met de goede Orde en Policie en rust der Ingesetenen-

Heeft nodig geoordeelt ter voorkoming van alle deeze ongeregeldheden en de daaruit voortvloeyende onheilen te verbieden, gelyk op het nadrukkelijkst verboden word bij deezen-

Dat niemand wie hij ook zij zal vermogen voor op en na St. Nicolaas Avond in eenige vermomde kleederen of gemaskeerd op Straat te verschijnen, het zij onder wat voor wendsel dat het ook zoude mogen weesen, op een Boete van 10 Gulden, en ingeval van nonbetaling, onvermogen of onwillekeurigheid van de overtreder deezer waarschouwing in eene gevangenis zoals bij S' Rijks wetten word bepaald, zullende de ouders voor hare Kinderen en de Voogden in deezen voor hunne Pupillen aansprakelijk zijn-

En worden wijders de dienaars der Justitie gelyk ook de Veldwagter bij dezen gelast en geauthoriseerd hierop nauwkeurig toetezien en de overtreders gevankelijk optebrengen, ten einde ontmaskerd en herkend zynde, tot de Betaling der in dezen vastgestelde Boete te kunnen worden geconstringeerd; welke Boete voor de helft zal worden genoten bij den op- of aanbrenger van de overtreding, waartoe een Ieder particulier meede bevoegdheid heeft, en de wederhelft zal komen ten profijte van de Plaatselijke Casse.

Aldus Gearresteerd en gepubliceerd van den Raadhuize van Texel, den 29 November 1816, en op alle de dorpen deezes Eilands aangeplakt.

Het Gemeente Bestuur voornoemd

(was get.) GCW Reinbach

St Nicolaas-Feest Publicatie GAT 310 (1827-28)

BM en Assessoren van Texel

In aanmerking genomen hebbende dat sedert eenige Jaren sommige Ingezetenen dezer gemeente hebben kunnen goedvinden, de alhier gebruikelijke viering van het St Nicolaasfeest, acht dagen daarna te herhalen onder den naam van Knuppel St Nicolaas, eene vrijheid, die meermalen heeft aanleiding gegeven tot ernstige klagten van de zijde der rustige en stille Ingezetenen, ter zake der overlast die hun daarmede werd aangedaan-

Overwegende, dat welke ook de Meeningen zijn mogen, over het Meer of Min doelmatige dier voorvaderlijke wijze van viering binnen deze gemeente van het St Nicolaasfeest zelve, zoo veel altoos zeker is, dat het niemand vrij staat een zoodanig, door Langen tijd eenigermate gevestigd volksfeest eigendunkelijk te herhalen-

Brengen alzoo ter kennisse van alle In- en opgezetenen van dit Eiland

Artikel 1

Het blijft eenen ieder binnen deze gemeente vrij den avond voor St Nicolaas invallende op den 5^e December telken Jaren op de sedert onheugelijke Jare alhier gebruikelijke wijze te vieren- op of langs de openbare Straten of wegen, hetzij met enkele of eerdere personen tegelijk vermomd of niet vermomd- te voet of te paard, zoodanig een ieder zal goed dunken-

Artikel 2

Een ieder wordt des niettemin ten ernstigste gewaarschuwd, zich te onthouden van alle Meer of Min ernstige overlast aan anderen, het zij op straten of wegen, hetzij en vooral bij of in de huizen der ingezetenen, waar zij op hun verzoeken vrijwillig mogten worden toegelaten-

Art 3

Een ieder vermomd persoon is verpligt zich voor de dienaren van Politie en Justitie aan wien de handhaving dezer zal worden opgedragen, telkens wanneer deze zullen goedvinden te ontdekken, met opgave van naam en woonplaats-

Art 4

Het blijft aan het Hoofd van het plaatselijk bestuur voorbehouden om zoodanige vermommingen als welke hij mogte oordeelen te zijn strijdig met de goede Zeden of uit welke anderen hoofde gevaarlijk te weeren zonder iemands tegenspraak-

Artikel 5

Na 12 Ure des nachts zullen geen gemaskerde personen meer langs de straten of wegen mogen wandelen, ten zij om zig regtstreeks naar hunne woonplaatsen te begeven, veelmin eenig gerucht te maken hoegenaamd-

Artikel 6

Buiten en behalve de St Nicolaas avond hier genoemd en bedoeld is alle herhaling van dat feest, hoe en wanneer ook, nadrukkelijk verboden-

Artikel 7

De dienaren van Justitie en Policie zijn gelast de stipste naleving dezer te Surveilleren, zullende tegen die allen als welke mogten worden bevonden daartegen te hebben gehandeld overeenkomstig de wet worden geprocedeerd-

Aldus gedaan, vastgesteld en afgekondigd ten Raadhuize van Texel op heden den 4-12-1840 zullende op alle gebruikelijke plaatsen verders worden aangeplakt

BM en Assessoren voornoemd P.Keijser Sz

Ter kennisse van Mij, de Secretaris van Texel Bok

21-12-1846 Zaturdag den 5 werd op Texel St. Nicolaas door een tweetal Bokken aangevallen, deze aanval echter was van zeer nadeelige gevolgen voor de glazen der hooge authoriteiten (ingezonden van Texel).

St. Nicolaasfeest Kennisgeving GAT 310

Burgemeester en Assessoren Van Texel

Overwegende dat het aanstaande Sint Nicolaasfeest valt op Maandag den zesden December eerstkomende-

Overwegende dat de alhier gebruikelijke viering van hetzelve op den voorgaanden avond geheel is in strijd met den eerbied, dien men den Zondag verschuldigd is-

Brengen mits deze ter kennisse van alle In- en Opgezetenen dezer Gemeente-

Dat de alhier gebruikelijke openlijke viering van het St. Nicolaas feest bepaaldelijk het uitstallen van winkeliers, en het rondgaan van gemaskerde personen of andere dergelijke optogten, of het maken van eenig gerucht op Straat op Zondag den 5den dezer volstrekt verboden is, doch de geheele viering wordt gesteld, als te zullen moge op gelijke wijze plaats te hebben op de volgenden Maandag, zijnde den zesden December e.k.

En herinneren tevens B en A aan de Publicatie van den 4den December 1840, waarbij nadrukkelijk is verboden den herhaling der voormelde viering van het Sint Nicolaas feest, 8 dagen later, onder de benaming van Oude of Knuppel Sint Nicolaas, als wordende een ieder bij deze ten ernstigste vermaand, zich van zoodanige eigendunkelijke herhaling te onthouden.-

En zal tegen hen allen als welke bevonden mogten worden tegen den inhoud dezer te hebben gehandeld, zonder aanzien van persoon overeenkomstig de Wet worden geprocedeerd.

Texel 20-11-1847

St. Nicolaas Viering Waarschuwing

De Burgemeester van Texel

Herinnert bij deze allen de publicatie van dato 4 December 1840, door hem en Assessoren gedaan, waarbij uitdrukkelijk wordt verboden de willekeurige herhaling der alhier gebruikelijke viering van het Sint Nicolaas feest acht dagen later onder de benaming van oude of knuppel Sint Nicolaas.

Zullende tegen hen die bevonden mogten worden tegen den inhoud dezer te hebben gehandeld zonder aanzien van persoon overeenkomstig de wet worden gehandeld.

Texel den 25 November 1848

St. Nicolaas Viering Waarschuwing

Herinnering gedaan aan de Oude of Knuppel St. Nicolaas, zie publicatie 28-11-1848

29-11-1849

S. Nicolaas Waarschuwing

Herinnering gedaan aan de Oude of Knuppel Sint Nicolaas, zie publicatie 28-11-1848

Texel den 29-11-1851

St. Nicolaas Kennisgeving

Burgemeester en Wethouders van Texel

Overwegende dat het aanstaande St. Nicolaasfeest dit jaar valt op Maandag den zesden december eerstkomende-

Overwegend dat de alhier gebruikelijke viering van hetzelve op den voorgaande avond geheel is in strijd met den eerbied, dien men den Zondag verschuldigd is-

Brengen mits deze ter kennisse van alle Ingezetenen dezer Gemeente-

Dat de alhier gebruikelijke openlijke viering van het St. Nicolaasfeest, bepaaldelijk het uitstallen van winkeliers, en het rondgaan van gemaskerde personen of andere dergelijke optogten, of het maken van eenig gerucht op straat op Zondag den 5^e dezer volstrekt verboden is, doch de geheele viering wordt gesteld als te zullen moge op gelijke wijze plaatshebben op de volgende Maandag zijnde den zesden december e.k.

En herinneren tevens B&W aan de Publicatie van den 4-11-1840 waarbij nadrukkelijk is verboden den herhaling der voormelde viering van het Sint Nicolaasfeest, 8 dagen later, onder de benaming van Oude of Knuppel Sint Nicolaas, als wordende een ieder bij deze ten ernstigste vermaand, zich van zoodanige eigendunkelijke herhaling te onthouden.-

En zal tegen hen allen als welke bevonden mogte worden tegen den inhoud dezer te hebben gehandeld, zonder aanzien van persoon overeenkomstig de Wet worden geprocedeerd.

Texel den 22 November 1852 Burgemeester en Wethouders voornoemd.

P.Keijser:sz

De Secretaris Voigt

St: Nikolaas feest Kennisgeving

Dat het Sint Nicolaasfeest niet mag gevierd worden op Zondag avond den vijfden dezer, maar is uitgesteld op Maandag daarna.- 1-12-1848

Notulen Gemeente Texel

15-11-1852. 4. Wordt door den Voorzitter het voorstel gedaan, om aangezien het aanstaande Sint Nicolaasfeest dit jaar invalt op maandag den 6den de eerstkomende en de alhier gebruikelijke viering van hetzelve op de voorgaande avond geheel is in strijd met den eerbied dien men den zondag verschuldigd is, den dag dier viering te veranderen,

waarover gedelibereerd, is besloten

Om alle ingezetenen dezer Gemeente ter kennis te brengen dat de alhier gebruikelijke openlijke viering van dit Sint Nicolaas feest, op zondag den 5^e december volstrekt verboden is, en dat die viering wordt gesteld op den volgenden maandag, zijnde den zesden eerstkomend.

En om hen ter gelijken tijd te herinneren aan de publicatie van den 4 ^e december 1840, aangaande de oude of knuppel Sint Nicolaas.

Brief 8-12-1864 Aan W. Mets cs te Oudeschild

De Burgemeester van Texel geeft bij deze te kennen aan Willem Mets cs in antwoord op hun verzoek om toestemming tot het houden van het zoogenaamde Oude St. Nicolaas feest; dat het bedoelde verzoek niet kan worden toegestaan; dat bedoeld feest bij Raadsbesluit is opgeheven en hij Burgemeester verpligt is, dit besluit ten strengste te handhaven.

Notulen van 1864 zijn niet bewaard.

Rob van Ginkel, Groen-Zwart 1995:

Bld. 57 In november 1816 vaardigde Burgemeester Reinbach een verbod uit op het vieren van het Sinterklaasfeest, op straffe van een boete van 10 gulden.

Het zeedert eenige jaren opgemerkt allesints strafwaardig en ongeoorloofde gebruik, het welk onder de aankomende en ook volwassen Jongelieden plaats heeft, van zig op het zogenaamde St. Nicolaasfeest in allerhande vreemde kleederen, zelfs die de Gedaante van Beesten hebben, te vermommen, en Zodanig toe te takelen, dat zij geheel onkenbaar zijn, en als dan onder dat masker Zig veroorloven, niet alleen aan de Huizen der Ingezetenen te kloppen, de Inwooners te verontrusten en de aldaar zijnde Jonge kinderen Schrik in te boesemen, maar ook zelfs de voorbijgangers op publieke Straten te mollesteren en voorts Twist en Tweedragt te verwekken.

DIRK DAALDER- TEXELS VOLKSLEVEN 1863

Het huisgezin van Jan de With (Oudeschild) 1822

Eindelijk breekt de avond van den 5den December, zoo vurig verlangd, aan.

Overal zijn de bewoners in feestgewaad en scharen zich om de tafel, die nu met koffij en het noodige 'sunderklaasgoed', en straks met punch- of wijnglazen zal bezet zijn.

't Is wel koud, maar helder en de volle maan geeft een helder licht; dat treft, nu hoeft men geen licht aan te steken; de gordijntjes worden van 't raam weggenomen en men heeft een 'kostelek gezigt na bute'.

Gezin. De oudste zoon, mede volwassen is reeds naar de 'skuut' waarop hij vaart 'om hem op te takele', want volwassen jongelingen moeten op den avond van den 5den December voor 'sunderklaas speule of ze zouwe voor laffe jonges houwe worre'.

Keesje 'seit dat i niks niemendol bang is, want dat het gien echter sunderklaze maar optakelde jonges benne'.

Langzaamerhand groeide het aantal gemaskerden langs de straat meer en meer aan; vader de With kreeg ruim zijn aandeel in de bezoeken door hen gebragt en aan ieder werd een glas wijn of punch aangeboden. Zonderling zagen de gemaskerden er uit; meestal een wijde witte broek en overhemd, gegeraneerd met geklemd goud- en zilverpapier of linten en op het hoogde ene hooge 'toremus' gemaakt van bordpapier en in een punt uitloopende. Van de meesten bleef het een raadsel, wat zij moesten voorstellen; maar 't is ook geen maskerade, 't is eenvoudig 'sunderklaas' en de hoofdzaak is dat men door niemand herkend wordt.

Na de ontmaskering, na elven, begaf Antje zich aan zijn arm naar de danszaal van Frans Philippus, waar viool werd gespeeld voor het dansen- 'riel en de skosse drie' afgewisseld door dansen, waarbij de speelman telkens herhaalde 'Meikes', 'Knechies' en 'ieder mit sien meissie', waarbij het hossen en stampen, naarmate het later werd, gestadig toenam.

't Gaat er heden avond zeer vriendschappelijk toe; ik heb het wel eens minder eensgezind gezien; zelfs zoo, dat Koen Kalf en Maarten Daalder, twee geregtsdienaren, handen vol werk hadden, om de vechtenden te scheiden.

Al de kinderen van het huisgezin van de With, en al de bewoners, vonden aan den morgen van den 6den December de geschenken, in dien nacht door den goeden Sint gebragt.

Frans Philippus (1745-1837) uit Hulst, herbergier te Oudeschild

Koenraad Adamsz Kalf (1793-1860) dienaar van politie van 1819-1860)

Maarten Dirksz Daalder (1770-1861) dienaar van justitie (1823-1842)

NEDERLANDSE VOLKSGEBRUIKEN bij hoogtijdagen , Dr. C. Catharina van de Graft, ingeleid en opnieuw bewerkt door Dr. Tjaard W.R. de Haan, 1947, Prisma 1978.

Bld. 54/54 Ook op Texel, waar men het viert op 12 december, heet dit feest Ouwe Sinterklaas- omdat het geschiedt in de oude trant, niet volgens de nieuwe mode van de nu algemene Sinterklaasviering met kinderbisschop.

Aldus M.D. Teenstra, in zijn merkwaardige "De Kinderwereld", Groningen 1853, die niets moet hebben van woestheid, onverstand en bijgeloof:

Intusschen wordt de St. Nicolaasavond nergens luidruchtiger en ruwer gevierd, dan op het eiland Texel. Op den avond van den 5 December gaat het aan den Burgt, het oude Schild, te Hoorn, te Oosteinde, enz. schouw toe, zoodat men op dien avond op de straten voor belediging en zelfs voor mishandeling van baldadige gezellen en halfwassen jongens niet veilig is. Zij hollen gemaskerd en dikwerf in een staat van dronkenschap door de dorpen, hebbende naar oud gebruik het regt, om wie ze ontmoeten met meel te bestrooijen; doch daar blijft het niet bij, en menig een wordt met allerlei vuil begleerd en besmeerd, terwijl er ook niet zelden klappen en stooten uitgedeeld worden. Men viert op Texel dit feest- 'zoo als 't heeten moet'- op 5 en 6 december, als ook nog eene week later, en zij, die wat op rekening hebben, doen als dan het voorzigstigst en verstandigst, om dien dollen, woesten pret niet bij te wonen en stil te huis te blijven, ten einde niet door een gemaskerden St. Nicolaas te worden aangevallen en beleedigd.

Teenstra was betrokken bij de ontginning van Eijerland in 1835 en 1836.

SINT NICOLAASFEEST IN DE DAGBOEKEN VAN DOMINEE HUIZINGA

5 December 1844. Des avonds groote Sint Nicolaas drukte. Een aantal gemaskerden maken groot geweld, 40 in getal.

12 December 1846. Des avonds vernieuwt zich de Sint Nicolaasdrukte. De Burgemeester en Bok pakken een paar vermomden, R. Nieuwenhuis en S. Koppies. Des nachts worden bij de Burgemeester de glazen ingeslagen.

8 January 1850. Bij Jan Bas te Oosterend. Hij schijnt nog al een gemoedelijk man te zijn. Hij maakt er aanmerking op, dat een paar van mijne doopelingen aan den Burg Sint Nikolaaspret gehouden hadden. Dat mogt niet zijn. Hij oordeelde dat ik even zooveel tegen het Sint Nikolaasfeest eene waarschuwende leerrede mogt houden als tegen de Kermis. Bij 't Sint Nikolaasfeest toch werden veel meer ongeregeldheden gepleegd dan ooit op de Kermis.

Samuel: Vrijdag 5 December 1851. Nu is het morgen Sint Nikolaas. Ik ben vanavond ook met Dirk naar de Sintnikolaasen. Eerst kwamen er twee witte overal versierd met sterren en naderhand kwamen er nog drie. Wij hoorden ze al van verre in de Weverstraat, zij trommelden, zij sloegen met stokken op de steenen en zij toeterden en zij hadden spitse mutsen op. De twee eerste Sintnikolaasen kwamen uit de Gasthuisstraat. -

6 December 1851. [Met Marijtje merken met inkt van ondergoed der kinderen. Sinterklaas alleen voorbereiden].

5 December 1852. Jan Peper hier gegeten. Hij deelde mij zijn kommerlijke omstandigheden mede en ging des avonds zeer getroost naar huis, onder andere met wat Sint Nicolaas voor zijne kinderen, prentboekjes enz.

6 December 1852. Vandaag hadden wij hier het Sint Nicolaasfeest, blijde dag voor de kinderen.

Samuel: Maandag 13 December 1852. Het is vandaag Oude Sint Nikolaas, de menschen zijn vandaag naar de burgemeester geweest of zij voor Sint Nikolaas mogten spelen en dat mogten zij. Des avonds ben ik met Aafje om boodschap geweest, ik heb er velen gezien.

Samuel: Maandag 5 December 1853. Het is vandaag mooi weer geweest het heeft gedooid. Vanmorgen is Vader aan het Oostereind geweest .Vanavond is het school om half vijf uitgegaan. Er waren toen al St. Nicolazen; eerst heb [ik] met Arend gewandeld, toen met Dirk en Herman. Wij zijn in de Logement de Kikkert, de Zwaan en de Lindeboom geweest. In de Kikkert kwamen er toen negen, in de Lindeboom drie en in de Zwaan geeneen.

Bij Huizinga kregen ze ook kadootjes op 6 december:

Grietje Dingsd: 6 Dec: 1853. Dirk heeft van daag op St. Nicolaas gekregen een Lijnhout met eene pen en potlood in elkander geschroefd, 2 boekjes, 2 soorten van Taaitaai, 3 appels en Oudewijven.- Ik heb gekregen een Schrijfportefeuille, een paar Handschoenen, 1 Boekje, 3 appels, een Speldekussentje, een kam, 2 soorten van taaitaai, 6 witte Zakdoeken, en Oudewijven.- Samuel heeft gekregen een Pen, een paar Handschoenen, 3 appels, 2 boekjes, 2 soorten van Taaitaai en Oudewijven.- Katrina heeft gekregen 3 Boekjes, een kam, 3 appels, een Mesje, een Speldekussentje, 2 soorten van Taaitaai en Oudewijven.- Sina heeft gekregen een Vorkje en lepeltje, 3 appels, 3 Boekjes, 1 Bal, 2 soorten van Taaitaai en Oudewijven.- En Menno heeft gekregen een Bal, 2 soorten van Taaitaai, Oudewijven en 2 Boekjes.

Grietje Maand: 13 Feb: 1854. Van middag hebben wij een trommel met St: Nicolaasgoed en een vaatje vleesch van 't Hoogezand ontvangen dat Grootmoeder op den 26sten November aan ons afgezonden heeft, want het was in al dien tijd in Vriesland bevroren geweest; ik heb een das en een paar Handschoenen gekregen, Dirk een gebreide broek en een paar Handschoenen, Samuel een gebreide broek, Katrina een knoopdoekje, en Sina een omslagdoek; er was ook een trommeltje met suikergoed voor ons in, en het vleesch was nog niet bedorven.-

5 December 1854. Des avonds Sint Nicolaasfeest. Aafje weder weg, komt eerst 's nachts half 2 te huis.

Samuel Dingsdag 5 December 1854. Ik heb vandaag naar de St. Nikolaassen gekeken.

6 December 1854. De kinderen allen zeer verheugd (Samuel eerst niet, omdat ik hem zijne geschenken vooreerst onthouden had omdat hij niet aan mijn verlangen had voldaan).

De meisjes hadden van de week 2 paar kousen gebreid om met deze en met eenige oude kleedingstukken daarbij ook aan eenige armen een blijde St. Nicolaas te verschaffen.

8 December 1854. Menno en Sientje des namiddags naar mevrouw Bok. Zij aldaar als naar gewoonte zeer gelukkig (Sint Nicolaas).

6 December 1855. De kinderen verheugen zich zeer in hun Sint Nicolaasgeschenken. Sientje en Katrina met haar nieuwen hoed enz. Samuel met zijn verfdoos en passer en boek, getiteld "Bloemen'. Menno met zijn paardestal enz.

5 december 1855. Ik had gister aan Aafje gezegd dat zij te half 12 ure moest te huis komen. Zij kwam te 12 ure uitstel vragen. Ik bepaalde nu kwart voor 1, was zij er dan niet, dan zou ik het er voor houden dat zij in haar dienst geen belang meer stelde. Zij moet te circa 3 ure door het raam geklommen zijn.

Ik onderhield haar des morgens daarover. Zij was terstond bereid om haar boeltje te pakken en heen te gaan, maar begon toch weldra te dralen en te spreken van de moeijelijkheden om een goede dienst te krijgen, of bij haar ouders te huis te komen. Vroeg eindelijk nog dezen nacht te blijven, en kwam vrijdagmorgen vragen geheel te mogen blijven.

5 December 1856. Des namiddags bij Ringler het een en ander gekocht voor het Sint Nicolaasfeest.

Bij Vrendenberg bijbels gehaald. Leentje Vrendenberg had een mooije flacon, in een turf verborgen, van een onbekende present gekregen.

Des avonds komt Samuel te huis. Hij was des namiddags niet in de school geweest.

6 December 1856. Sint Nicolaas. De kinderen alle zeer verheugd (behalve Samuel, die gisteren de school verzuimde, later ook hij).

9 December 1859. Met Vrendenberg naar den Hoorn, Krans bij Wieringa. Gesprek over de ongeregeldheden en vechtpartijen die op Sint Nicolaasavond plaats hadden in de Lindeboom en het Wapen van Texel tusschen C. Keyser, Bruno Bok, P. Koning, Jakob Dijksen, enz enz.

3 December 1860. Brief Menno aan Samuel: O, hoe gaarne zoude ik u nu den 5de eenige uuren bij mij hebben ten einde met u een groote Sinterklaas te worden. Ik hoop van dit jaar ook weder Sinterklaas te worden, namelijk met een hembdrok aan, fraaij beplakt, een katoenen onderbroek en schoenen aan, een lint om mijn hals, een grim voor en een Spaansche jagershoed van castor op. Dan moet ik een groene mantel om en nu geloof ik, dat ik dan wel wat op een Spaansche ridder gelijk. Ik draag dan mijn karwats ook bij mij.

Brief Sientje aan Samuel: Ik ben Woensdag voor 't eerst van mijn leven te vergulden geweest van taaitaai bij Jacob Bouwe Bakker. Ik heb daar veel plezier gehad en ben des nachts om half 1 te huis gekomen.

5 December 1860. Des namiddags bij Honigh een paar werken gekocht "De Waterwereld" en "het Microscoop". Menno vermaakte zich in zijn St. Nicolaaspak.

Des avonds ik met Grietje de geschenken gereed gemaakt voor Menno en Sina (present van lettergebak, 4 stuks, van Van Heeckeren ontvangen).

De Meiden van Huizinga met Sinterklaas

5 december 1854. Sint Nicolaasfeest. Aafje weder weg, komt eerst 's nachts half 2 te huis.

6 december 1871. Onze meid Martje gisteravond tot vanmiddag 5 uur uitgeweest aan 't Oude Schild.

5 december 1873. Des avonds Sint Nicolaasdrukte. Menno door W. Westenberg, Haga en Dirk Bakker afgehaald. Eenige gemaskerden hier aan huis. De meid naar 't Oude Schild.

5 december 1877. Vrouwtje met haar lief er op uit tot 's nachts 1 uur.

1926

Harry de Graaf: Dit is interessant. Ik denk dat deze tekening stond in 'Ons eigen tijdschrift', een blad dat verscheen in de jaren 20 van de vorige eeuw. Er hoort een artikel bij dat gaat over sinterklaasgebruiken in sommige delen van Nederland, geschreven door D.J. van der Ven, een specialist op het gebied van folklore. In die tijd werd Ouwe Sunderklaas op Texel nog gevierd in zijn oorspronkelijke heidense vorm, met agressieve beren en andere angstaanjagende voorstellingen. Met lokale actualiteiten had het niets te maken, dat kwam later, eigenlijk pas na de oorlog. Het artikel bij de tekening zag ik rond 1958. Ik kreeg het te lezen van Han Bakker van de Luitenant wiens vader (dus de luitenant) was geabonneerd op Ons Eigen Tijdschrift of weekblad, daar wil ik vanaf wezen. Kan Dennis dat artikel opsporen?

1917 Texelsche Courant

Dat Ouwesunderklaas niet verloren gaat werd Woensdag weer bevestigd en ook, dat Ouwesunderklaas zoo langzaam aan den dag van 5 December gaat vervangen wat de maskerade betreft. Was het op de avond van St. Nicolaas een gelukje, als men een gemaskerde kwam te zien, nu was met een kleine wijziging van het bekende woord van de spannenkoopman van toepassing: "je kon geen mensch zien van de Sunderklazen". Dat er meer dan 200 gemaskerden waren vindt geen tegenspraak en dat het uitgezocht weer was voor dit feest, dat [zich] geheel op straat afspeelt, evenmin. Texel was weer Texel.

1939

Dagboek van Piet Bremer (Rozenhout)

5-12-1939. D. In mijn eentje naar Den Helder waar ik bij Vroom en Dreesman een boek voor Jan kocht. Bij van Willigen eau de cologne voor Nel. Met Knol terug gevaren en daarna ontzettend hard gewerkt voor de St. Nicolaas. Tenslotte om over zevenen naar Den Burg waar ik samen met Ben en Job naar de zaal ben gegaan. Gemaskerden waren er bijna niet, daarentegen een zeer goede band. Ondanks dat de zaal stampvol was, heb ik veel en prettig gedanst met verschillende meisjes. Na twaalven werd pas gesloten, waarna ik nog de laatste toebereidselen maakte en omstreeks kwart over 1 te bed ging.

6-12-1939. W. In de vroegte met zijn allen het huis doorkruist om de cadeaux te zoeken. Ik kreeg handschoenen en Broches cigaretten. Daarentegen kreeg Jan een fluit.

12-12-1939. D.'s Avonds naar Den Burg, waar vrij veel gemaskerden waren. De Tex. Boys kregen de beker, ze stelden holbewoners en 1939-ers voor. Na afloop nog wat gedronken met P.V. die een meisje uit Honolulu voorstelde. Om half 1 te bed. Toen kwam Nel thuis.

12-12-1943. In normale tijden was het nu Ouwe Sunderklaas en gingen we buiten Den Burg de avond dansend doorbrengen. Wat opgewonden door de gemaskerden en het min of meer intieme idee, waar deze dag niets van was te merken.

12-12-1945. W. 's Avonds met Wim in Den Burg, en lang in de Lindeboom gezeten. Er was veel werk van gemaakt. Het meest genoot ik, toen mevr. ten Hool een veeg kreeg. Lust je nog een slokje? Vorige week was ze dronken.

1940

TC 1940 Het maskeradefeest dat wij hier anders mogen vieren kon nu geen doorgang vinden vanwege de verduistering. De maan scheen niet door de bomen.

Huib de Rijmelaar 1943

Van der Vlis 1949

Op de avond van de 5^e December bedenkt ook hier de goede Sint iedereen met banket en speculaas, rijmpjes en geschenken. Maar dit is op Texel slechts een deel van het feest. Want beperkt de cadeautjesgeverij zich in hoofdzaak tot de kinderen en de naaste kring van familie en kennissen, het grote Sinterklaasfeest wordt gevierd in de gemeenschap van het gehele dorp op 2 dagen: de 5^e en de 12^e December. Vreemd genoeg wordt 5 December 'nieuwe' en 12 December 'oude' Sinterklaas genoemd.

Nauwelijks is het donker geworden en heeft de oude kerkklok zijn 5 bronzen slagen over Den Burg doen galmen of uit de vele huizen komen kinderen in fantastische kleedijen naar buiten. Allen zijn gemaskerd, mombakkes of grim, en vullen met druk beweeg en gebabbel de straatjes. Zij spreken met hoge falsetstemmen om althans aan de spraak niet herkend te worden en zij trachten uit te vinden, wie of toch wel de jongen is, die zich verkleedde als eskimo, of welk meisje zich uitdoste als Tiroolse.

't Is winter, er zijn practisch geen vreemdelingen op het eiland, men is geheel onder elkaar. De meeste huisdeuren zijn daarom niet op slot en men ziet de verklede kinderen het ene huis na het andere binnengaan. De bewoners moeten raden, wie op bezoek is gekomen. De pret is groot als voortdurend misgeraden wordt, als ze met een hand vol koek weggaan zonder herkend te zijn.

Dit is het voorspel van de maskerade der ouderen, die na het avondeten begint, waaraan ieder deel neemt, rijk of arm, aanzienlijk of onaanzienlijk, jeugdigen en veel ouderen. Ook nu is de verkleedpartij algemeen en het moet gezegd, dat men behalve pierrots en pierrettes, domino's, Chinezen en ijspoppen, iedere keer opnieuw enkele hoogst originele typen tegenkomt. Herhaaldelijk ontmoet men groepen, die gevormd zijn met een bepaald doel: bv belangstelling te wekken voor een plaatselijke vereniging als Het Witte Kruis. Maar de meeste belangstelling trekken degenen, die alleen of in groepsverband, en gebeurtenis trachten uit te beelden, waardoor de bevolking in het afgelopen jaar in beroering werd gebracht.

In 1907 toen de strijd voor een eigen stoombootdienst alle Texelaars bezig hield, maakte een groep daarvoor op uitstekend wijze reclame. Het schip, dat reeds in opdracht van de Texelaas de dienst op Nieuwediep onderhield, werd in miniatuur meegedragen en op de particuliere ondernemer, die zijn tarieven had verlaagd en op alle mogelijke manieren- overigens tevergeefs- concurrentie voerde, zongen de deelnemers een liedje met het refrein: "Laat hem maar varen, 't zal wel bedaren".

Wat later toen alleen Den Burg electrisch werd verlicht, begreep een vooruitstrevend gemeentebestuur, dat niet het hoofddorp alleen, maar alle dorpen recht op electriciteit hadden. Plannen voor een nieuw bedrijf werden ontworpen, waarbij een hoger rentabiliteit mogelijk zou zijn als ook de poldergemalen electrisch werden gedreven. Maar juist in de polderbesturen zaten enig tegenstanders van een algemene electrificatie, zij waren voor een bemaling door middel van oliemotoren. En zo werd er lang tijd gestreden tussen de voor- en tegenstanders van olie en electriciteit.

Daar kwam het nieuwe Sinterklaasfeest. In Den Burg was een geroezemoes van belang, enige honderden gemaskerden in veelkleurige en veelsoortige costuums gingen door de straten. Onder hen zagen wij een oud en gebogen boertje met zijden pet en blauwe kiel. Hooi stak uit zijn klompen, met moeite trok het zielige mannetje een ezel voort. En oud vrouwtje liep achter het dier en porde het aan. Op de flanken van de ezel hingen borden met de veelzeggende tekst: "Ik, mijn ezeltje en mijn kwezeltje zijn voor olie, maar een verstandig mens is voor electriciteit".

Allen lachten om de grap!

Evenals de kinderen gaan ook de volwassenen bij elkaar op bezoek. Ze drinken een 'theetje' of een 'koppie sukkelaat'. O, heerlijk feest, o uitgezochte gelegenheid voor Dieuwertje om eens de nieuw-gemeubileerde woonkamer van Frouwtje of Guurtje te bekijken. Die ze nooit spreekt, maar naar wie ze wel nieuwsgierig is. Onder beschutting van grim en vreemde kleding, sprekend met piepstem, voert zij de conversatie met vriend en niet-vriend en voldaan komt ze laat in de avond thuis als niemand haar heeft herkend.

Bij 'dokter' en 'burgemeester', bij iedereen gaat men op bezoek, maar dokter is meestal niet thuis omdat hij zelf in maskeradepak aan 't grote feest wenst mee te doen…. De stijfsten en zedigsten komen die avond uit de plooi en zij die uit hoofde van hun 'positie' het nodig achten in de dagelijks omgang 'afstand te bewaren' krijgen hun kans om naar hartelust de bloemetjes buiten te zetten.

Op de Oude Sinterklaas gaat men ook gemaskerd op straat, maar de huisdeuren zijn dan gesloten, er wordt gedanst in de café's, die bijna alle rond de Groene Plaats gelegen zijn. Voortdurend staat de wals op het programma en hoewel heel wat moderne dansen in zwang gekomen zijn, gebeurt het nog dikwijls genoeg dat kruispolka en valera door de muzikanten worden ingezet.

Over oorsprong en betekenis van deze Sinterklaasvieringen hadden maar weinig Texelaars zich het hoofd gebroken, toen een bekend folklorist voor 'het Nut' een lezing over dit soort feesten kwam houden. Hij vertelde dat het Sinterklaasfeest eigenlijk van heidense oorsprong was, ontstaan als uiting van blijdschap bij het opnieuw gaan lengen der dagen na midwinter en dat de Christelijke kerk dit feest had aangepast aan haar beginselen. Toen de voordracht ten einde was, bleef het bestuur nog een poosje met de spreker babbelen en het plan ontstond een Texelse Sinterklaasviering te filmen als onderdeel van een grote film 'Neerlands volksleven rond de verdwijnende Zuiderzee'. Men was opgetogen over het plan en na gewichtige besprekingen- vanzelfsprekend moesten die geheim blijven- werd besloten in :de Tesselaar" een advertentie te plaatsen, waarin den volke werd kond gedaan van de mooie prijzen die bij het komende Sint-Nicolaasfeest aan de fraaist en origineelst gekleden uitgereikt zouden worden.

Toen de lang verbeide avond was aangebroken wisten de bewoners van het gehele eiland dat daags te voren 3 grote legerauto's met enorme zoeklichten in de haven van Oude Schild aangekomen waren. De Texelse boot was te klein geweest om ze over te brengen, maar op een paar dekschuiten werden ze door een kittige sleepboot van Nieuwediep naar Texel gebracht. In het schijnsel van deze zoeklichten, opgesteld bij het Groentje in Den Burg, zou de film worden gedraaid. Welke Texelaar wilde in die tijd niet voor de film spelen? Het leek wel of de bevolking van heel Texel in Den Burg was samengestroomd, vooral bij de zoeklichten was de drukte overweldigend. Vergeefs trachtte de imposante veldwachter geassisteerd door collega's van andere dorpen de orde te bewaren. Als bijen voor het vlieggat van een korf, dromde de feestelijk verklede menigte om een zoeklicht, dat zijn machtige lichtbundel priemde in de nauwe Weverstraat. Het 'bestuur' zag geen kans enige orde in de zingende en hossende menigte te brengen en het werd de bekende folklorist duidelijk, dat hij op deze manier nooit tot en behoorlijk resultaat komen zou. Vergeefs waren de zoeklichten naar Texel gekomen. Als niet diep in de nacht een der notabelen van het dorp zijn woning beschikbaar had gesteld voor het maken van opnamen binnenshuis, waarvoor enkel deelnemers een uitnodiging ontvingen, zou het feest van Sinterklaas nooit een deel van de grote film over het volksleven rond de Zuiderzee hebben uitgemaakt. Het nageslacht zal nauwelijks begrip hebben hoe 'Het bestuur' zich oneindige moeite heeft getroost om tot een flauwe en slecht zeer onvolledige verfilming van het echte Sinterklaasfeest te komen, noch zal men beseffen dat de waarde der film twijfelachtig is.

Er zijn wel eens burgmeesters geweest die trachtte aan de Sint-Nicolaasvieringen een einde te maken. 1816, zie boven.

Het resultaat van deze bekendmaking zal wel tegengesteld zijn gewest aan wat men ervan verwachtte. Wij althans herinneren ons een soortgelijk verbod van later tijd, dat slechts ten gevolge had, dat een groter aantal deelnemers dan ooit tevoren aan het feest deel nam.

MAAS COR BRIEVEN

Brieven Van Cor Maas aan zijn verloofde Mies Diemer:

"Zandvrucht" 15-12-1946. Liefste Mies!!!

Heeft St. Nicolaas je goed bedacht deze keer, of was je te ondeugend geweest? Ik wist werkelijk niet wat ik je moest geven, maar nu weet ik het wel, als het klaar is stuur ik het je wel, goed? Je moet zo maar denken, wat je krijgt …. Maar je zal er erg blij mee zijn.

Het was hier ook erg gezellig met Sinterklaas. Zoals je waarschijnlijk wel zult weten wordt er naast de echte St. Nicolaas ook een maskerade gehouden een soort Carnaval of iets dergelijks met bal na. En een week later den 12 Dec. doet men het eens over, het heet dan Oude Sinterklaas, waar dan bal in de buitendorpen wordt gehouden. In den Burg is er dien avond een wedstrijd aan verbonden voor de beste voorstelling. Er was een echte walvisvaarder vertegenwoordigd, een vierling, een toekomstbeeld der Tesselse waterleiding enz. natuurlijk alles met veel fantasie, het was vaak aardig bedacht, je moet maar op het idee komen.

Zondagavond. Liefste Mies!!! 1948

Heeft Sinterklaas bij jullie ook al gestrooid? Bij ons vanmiddag, toen was Martje er met haar kleine meid en dan heb je dat hé.

Zeg schat, wat zou jij nu eigenlijk graag met St. Nicolaas willen hebben? Het is misschien wel een rare vraag, maar dat zou ik toch wel willen weten, schrijf het maar gerust hoor, ik ben erg benieuwd.

DAGBOEK VAN IRENE MAAS

Ik deed er niet aan mee:

Dinsdag 12 december 1967. Eigenlijk is het vandaag Ouwe Sunderklaos, maar daar doe ik niet aan mee, geen tijd, en trouwens, ik vind het niet leuk, ik kan nu eenmaal niet vrolijk zijn op kommando.

De hele familie gaat naar het Ouwe Sunderklaosen kijken geloof ik, dat is dan lekker rustig. Er komen er altijd een heel stel van de Overkant, ook van de Kweekschool, om mee te doen!

1967 TC

Texel zier terug op een geslaagde Ouwe Sunderklaas. Er is dinsdagavond stevig de draak gestoken met allerlei, merendeels Texelse (wan)toestanden. Het aantal deelnemers was in het algemeen bemoedigend groot, al liet lang niet ieder zich door de jury beoordelen. Onze correspondent in Oudeschild had de indruk dat in zijn dorp het aantal speulers was teruggelopen bij vorig jaar. Ook in Den Hoorn werd een teruggang geconstateerd, maar in andere plaatsen was de deelname uitgesproken goed. In alle dorpen was het onderwerp 'Openbare toiletten' favoriet. Er was soms veel werk van gemaakt. Door de straten van Den Burg werden complete toileteenheden gereden.