Johannes van der Vlis werkte bij de Arbeiderspers. Hij woonde in 1944 met een aantal anderen in een flat aan de Stadionskade nr. 23 in Amsterdam.

Kaart van Mevr. Huizinga 21-10-1944
Geachte Meneer, Hierbij laten wij U weten dat wij gelukkig nog gezond zijn. Mijn man maakt het gelukkig ook weer goed. Ja U schreef dat er nood was hopende dat U van anderen ook wat ontvangt. Texel haalt al op voor Amsterdam maar een ieder heeft zijn eigen Fam en kennissen, maar alle beetjes aan de huizen maakt toch weer een schip vol. V/d week kwam er zoo’n V I ja dat mag niet gezegd worden naar beneden nee Meneer wat een lawaai Jammer dat er een slachtoffer ook nog was Klaas Mandje van de hallerweg, toch nog een geluk dat de bom buiten den Burg gevallen is anders waren er meer slachtoffers, veel ramen stuk, maar afijn Meneer laten wij het besten maar hopen nietwaar. De fietsen ook de bakfiets zijn weg wij zitten zonder electra maar wij hebben genoeg te eten. Hartelijke groeten van Joop mijn dochtertje en zelf. Mevr. Huizinga Voigt

Opdruk: Melk-, Boter- en Kaashandel J. Huizinga Koogerstraat 7- telef. 68 Den Burg

Dagboekaantekeningen over Texel

24-10-1944. Handschrift Texel 90 bladzijden klaar, opgeborgen in banksafe. Afschrift thuis gehouden.

24-10-1944. Van Texel 3 pakken levensmiddelen ontvangen van Joop Huizinga, Ru Kikkert en Greet & Herman. Hebben mij kosteloos royaal bedacht, meel, spek, 1 1/2 fles olie, grauwe erwten, zelfs puddingpoeder en 2 grote broden. De Texelaar is toch een goed soort. Ik heb 3 uitvoerige bedankbrieven geschreven.
Jan Bruin zelf als schipper meegekomen. Zal nog aardappelen en tarwe zenden. Heb hem 50 pakjes sigarettenvloei bezorgd. De merksoorten thans F 3,50. Op Texel V I neergekomen, zie briefkaart Joop Huizinga. Was nog bij mij op school, goed geboerd al was hij geen vlugge leerling. Ben hem zeer erkentelijk.
Jan Bruin vertelde dat hij zelf niet meer naar Amsterdam kwam. Een schip met alle beurtgoed in beslag genomen. Andere schuit lekgeslagen bij Haarlem, tekort gasolie. Bruin had voor 500 mensen pakjes levensmiddelen aan boord. Hij speelde voor Sinterklaas. Kan varen op bewijs commandant Texel dat hij aardappelen voor de Weermacht vervoert van, en groenten naar Texel. Zal vermoedelijk Dinsdag a.s. ander Texels beurtman komen. Heb ik geluk dan graan erwten en aardappelen. Onze wintervoorraad is aanzienlijk verbeterd en uitgebreid. Stoken nu na de middag kacheltje, waarop ook gekookt wordt. Twee avonden konijn gegeten.

Op Texel steunbeweging begonnen voor hongerend Amsterdam. Comité met burgemeester, pastoor, dokter enz. Voedsel zal worden gezonden aan Centrale keuken. Zal te veel aan strijkstok blijven hangen.

1-11-1944 ‘s morgens 11 uur. De Texelse levensmiddelen zijn aangekomen. Zie bladz. 17 van dit dagboek [waarop knipsels uit Texelsche Courant en Het Volk over dit onderwerp geplakt zijn]. Er was ook een tweede pak door Greet en Herman voor mij. Schipper Dogger is ook van plan om niet meer te komen. Jammer, want Jan Bruin beloofde nog 4 zak aardappels te zenden en koren. Ik bezorgde hem 50 boekjes sigarettenpapier.

3-11-1944. Vanmorgen in stromende regen naar Texelse boot. Zak tarwe met handwagen gehaald. Onze provisie laatste tijd aanzienlijk toegenomen. Broodrantsoen schijnt verlaagd te worden.

Knipsel uit Texelsche Courant 11-11-1944 Bekendmaking alle mannelijke personen, op het eiland aanwezig in den ouderdom en met 17 jaar tot het voleindigde 35^e levensjaar moeten zich voorzien van mondvoorraad voor eenige dagen en van winterkleeding, uiterlijk Zaterdag 11 November, 15 uur, te Den Burg, aan de voormalige Zeevaartschool, Schildereinde, aanmelden.
Voor ieder niet verschenen mannelijken inwoner worden de familieleden vastgenomen.
Texel, 10 November 1944 DE INSELKOMMANDANT
Zij die voor 10-11-1909 zijn geboren en zij, die na 9-11-1927 geboren zijn, zijn dus vrij.

17-11-1944. Op Texel nu ook mannen weggevoerd, maar slechts tot 35 jaar. Er schijnt neiging te bestaan de leeftijdgrens lager te stellen.

24-11-1944. Uit Leeuwarden bericht hoe de Texelse mannen daar een dag op het station hebben moeten wachten op verder transport, nadat ze in sneeuw en regen van Den Helder naar Leeuwarden hadden moeten lopen. Geertje schrijft: De mensen waren finaal op.

27-11-1944. Ongeveer een uur lang papieren en mappen boek Texel geordend.

Woensdag 29-11-1944. Van Texel een kist en zak aardappels. Nog gekocht 1 mud kolen, zal wel gestolen zijn van station. Jan Bruin schipper, vertelde mij: dat Bruman, dir. Voedselvoorziening medegedeeld aardappels voor Amsterdam op, komt distributie van suikerbieten, daarna van voerbieten. Toestand wordt kritiek.
Jan Bruin vertelde me, dat op Texel 900 mannen zich gemeld hebben. Over de dijk liepen er van Den Helder naar Leeuwarden 200, 700 gingen met de Dr. Wagemaker naar Harlingen. Moesten vandaar lopen naar Leeuwarden in sneeuwstorm. Klaarblijkelijk heeft Geertje deze groep bedoeld.

Zondag 10-12-1944. Ben van plan naar Texel te gaan, althans voor enige maanden. Kan daar werken aan mijn boek en ben verzekerd van goede voeding. Wat het laatste betreft hebben wij nog wel niet te klagen, maar de hongersnood dreigt. Naar Kees van Herman gebeld, hij is bereid zijn best voor vergunning van op T te komen te zorgen. Zal zaak met burgemeester bespreken. Stemt deze toe dan nog toestemming nodig van Duitse authoriteiten in Haarlem. Kan daar wel wat aan dien via Piet. Kans op vertrek is dus vrij groot. Wacht tantième af en Kersttoelage (1 week salaris), zal dus wel einde van de maand worden. Plan is kamer in A aan te houden en op T voorlopig in hotel te gaan. Probleem is hoe in Den Helder te komen. Zal wel fietsen worden.
Ziet er naar uit, dat wij niet voor de zomer van Duitse bezetting zullen af zijn.

15-12-1944. De toestand in de stad wordt ernstiger met den dag. Opvallend hoe mager de mensen worden, vooral de mannen. Ik heb nu hier en daar verteld, dat ik rond de 19^de of 20^ste naar Texel gaan. De reisvergunning, ik zal met den beurtschipper meegaan, is in orde. Heb A.P. wachtgeldregeling, 70 % van het salaris, ingaande 1 Januari. Heb beloofd voor personeel pakketten te sturen met levensmiddelen. Vele vrienden en kennissen geven mij ruilwaren mee: lappen stof, lucifers, zeep en andere schaarse artikelen, om deze te ruilen tegen levensmiddelen. Vooral de vraag naar tarwe is groot, de prijs is gestegen tot F 5,- per pond. Neem voor Texel ook een mud steenkool mee, anders misschien nog kou lijden. Kan eventueel van Piet ook nog 1 mud krijgen.

23-12-1944. Maandag zijn drie Texelse beurtschippers binnengekomen onder supervisie van Jan Bruin. Bijna 3000 pakketten, zakken aardappelen enz aan boord. Schippers ongeschikt de distributie te leiden. Heb Bruin drie dagen geassisteerd. Gaf mij daarvoor 2 zak aardappels + fles koolraapolie. Ook nog enige ponden spek ontvangen, een pond vet en worst. Geruild voor sigarettenvloeitjes [dat doorverkocht zonder er veel aan te verdienen].
In de stad wordt veel gestolen. Bij Texelse beurtschippers meer dan 25 colli’s ontvreemd. Gat in dekzijl gesneden. Nauwelijks beurtschippers a.d. wal of CCD (crisiscontroledienst) op bezoek. Natuurlijk waren er allerlei ‘klandestiene’ levensmiddelen aan boord. Ambtenaar omgekocht met paar flessen olie- alles vrijgegeven. Politiebewaking, 6 agenten, moesten elk mud aardappelen hebben. Armoede leidt tot corruptie. Toestanden, voor den oorlog hier ondenkbaar. Weet heel goed hoe wij spraken van ambtenaren op de Balkan. Thans hier niet anders. Piet gezorgd verblijfsvergunning Texel, die reeds 28-12 afliep, verlengd tot 1 Februari. Via “Hauptmann’. Kreeg daarvoor 25 kg aardappelen. Vanmorgen met Piet naar havencommandant. Vergunning gekregen om met beurtschipper mee te varen naar Texel. Grote hutkoffer gepakt.

24-12-1944. Licht vriezend weer. Te hopen vorst niet aanhoudt, zou ramp voor de stedelingen betekenen. Zal morgen bij de schippers eens gaan horen of vertrek misschien vervroegd wordt.

25-12-1944. Vernomen beurtschippers donderdagmorgen vroeg vertrekken.
Piet Sommeling bezocht, bij buren een paar klompen geruild voor 1 pond vet. Zal ze meenemen voor Herman Keijser. Vanavond nog een paar klompen en paar zware schoenen voor Herman Keijser opgedaan, zal er blij mee zijn, ook nog serie grammofoonplaten voor Greet.

Vrijdag 29-12-1944 a.b. van de Beurtman II. De Beurtman II met een sleep van drie andere beurtschepen ligt op het IJ te wachten op een sleepboot, die de schepen naar De Kooi zal brengen. De ‘Voedselvoorziening’ wijst sleepboten aan, maar na 2 dagen wachten is er nog steeds geen sleepboot te bekennen. Wij wachten nog een half uurtje en zullen dan eventueel op eigen kracht wegvaren. Vanmorgen vooral prachtig helder weer zonder wind en met zon. Het is nu een beetje mistig. Ook de nacht was klaar en helder. Ik heb aan boord i.d. kooi van schipper Duivendrecht geslapen. Hij bleef vannacht bij familie aan de wal. De bedoeling is nu vannacht door te varen, allen willen graag voor Zondag thuis zijn. Op de Zuiderzee bij Pampus is een sleep beschoten: eenige doden. Ook daarom willen sommigen liever vannacht varen. Dekking is onmogelijk, de grote mitrailleurkogels doorzeven zelfs spoorrails.
De schepen zijn practisch leeg, hebben alleen veel lege kisten, zakken enz aan boord. De mannen hebben geruild vnl. Aardappelen en olie voor dingen die ze nodig hadden. Alleen Jan Bruin heeft daar niet aan gedaan. Heeft het te druk en heeft hij mij voorgesteld bij hem te komen in verband met voedselvoorziening. Zijn plan is om 25 Januari in Amsterdam terug te zijn. Voor die datum moet dan mijn vergunning verlengd zijn. Zal trachten dit op Texel gedaan te krijgen. Gisteravond voor de gezamenlijke equipage “Een avondje bij juffrouw Pieterse” voorgedragen van Multatuli en iets uit de geschiedenis van Texel verteld. Koffie gedronken en vermoedelijk daardoor geen oog dichtgedaan.
In de roef is het de gehele dag warm, het eten is voortreffelijk en de mensheid namen wij daarom maar op de koop toe. Vannacht zal ik op de grond moeten slapen, heb daarom een flinke deken meegenomen. Als wij inderdaad doorvaren zal er van slapen wel niet veel komen.
Op tweede kerstdag gezellige middag bij Ernst gehad [met anderen]. Op verzoek heb ik daar “Een avondje bij juffrouw Pieterse” voorgedragen, vond er een betere klankbodem dan gisteren aan boord. Woensdag mijn geldzaken geregeld, contanten uit safe gehaald en meegenomen. Piet machtiging afgegeven voor financieele affaires.
Lijst van 30 vrienden en kennissen die levensmiddelen verwachten. Zal trachten allen zo goed mogelijk te helpen.

De sleepboot is eindelijk gekomen en in de namiddag zijn we vertrokken. In de sleep zijn behalve de vier beurtschepen nog 3 tjalken. Daarachter komt een andere sleep met o.a. een aak van 1300 ton. Het gehele geval is thans door het Alkmaardermeer heen. Zoeven zijn we de kerktoren van Akersloot gepasseerd. Ik heb een paar uur te kooi gelegen nadat ik aan Jan Bruin en Bakker dertig bladz. uit Texels verleden heb voorgelezen. Onderwijl gaan we langzaam verder, vooral op het Alkmaardermeer, waar nogal veel vast ijs was.
’s Nachts 3 uur. Langzaam gaat de sleep verder, de nacht is helder en licht, tot verwondering en opluchting geen controle in Alkmaar. Gewoonlijk is daar een streng onderzoek naar de papieren om het Sperrgebiet te mogen binnengaan. Wij hoorden dat de Duitse controle nog maar tot 8 uur aanwezig is. Het weer is fris, het begint te waaien. Omstreeks 6 uur zullen wij in Den Helder zijn. Omstreeks twaalf uur met Bakker en Bruin gekaart: 1 gulden gewonnen. Zoeven twee borden erwtensoep met varkenskluif gegeten en een paar sneden brood. Ik eet onderweg het meest van allen: mijn reisgenoten zijn beter doorvoed.
Lang zitten praten over Texelse toestanden, over het algemeen het eens wat beoordeling der mensen aangaat. In de roef is het nog steeds lekker warm, de schipper doet de vaat en om beurten gaan we eens naar boven om te zien waar we zijn. Het N.H. kanaal is vrijwel zonder ijs. Vier uur zijn we de Zijpersluis gepasseerd. Aan weerskanten op de wal grote versterkingen, hopen zand en grint, gecamoufleerde bunkers. Duitsers zijn klaarblijkelijk van plan Den Helder te verdedigen.
’s Nachts varen wel rustig; biedt althans een vrij grote zekerheid niet beschoten te worden. Wel draagt de gehele maatschappij het stempel van de oorlog. Bij Amsterdam liggen ter hoogte van de petroleumhaven twee zeeschepen dwars en gekanteld in het Noordzeekanaal. Aan stuurboord was net ruimte om onze sleep te laten passeren.
De stemming aan boord is uitstekend, zij zijn het erover eens, dat ik met het volgende transport, dat uiterlijk 25 februari zal zijn, weer meega, desnoods als lid van de bemanning. Piet zal trachten in Amsterdam voor de Texelaars een loods te krijgen, waar de duizenden pakjes beter gedistribueerd kunnen worden. Afgesproken dat Piet mij op Texel bellen zal op 6 Januari. Wordt mijn verblijfsvergunning niet verlengd op Texel, dan kunnen wij het opnieuw proberen via de Commandatur in Amsterdam.
De nachtelijk reis bevalt mij best, de voeding is uitnemend, het gezelschap opgewekt en de temperatuur goed. Ben benieuwd of ik nog wat van Den Helder zal zien. Ik hoorde dat aan de Hoofdgracht practisch alle huizen zijn afgebroken.
Half 10. Sleepboot onklaar geraakt, toen op eigen kracht naar Den Helder. Zoeven door de Koopvaarderssluis geschut.

Den Burg, Texel, 1 Januari 1945. Door de Buitenhaven en langs de Harssluis over het Marsdiep naar Oude Schild. Aankomst daar ± 1 uur n.m. Slechts geringe controle van Duitse wacht. Enkele pakjes meegenomen naar Den Burg, waarheen gewandeld met Jan Bruin. In ‘De Lindeboom: gastvrij opgenomen, ruime kamer met gelegenheid allerlei artikelen, ruilwaar e.d. op te bergen. Eerste dag ’s middags reeds op bezoek bij Greet en Herman Keijser, na stevig bij Ru Kikkert gemiddagmaald te hebben. Herman zeer ingenomen met klompen. Verteld van de misère in de steden. Vernomen van de betrekkelijke weelde hier. Bij Greet drie glazen warme melk gedronken, had in drie maanden geen melk meer geproefd.
Dr. Koens, de veearts, ontmoet, jonge geestige vent. Was te vermoeid van om op zijn puntige opmerkingen in te gaan, zal hem nog wel meer ontmoeten. Gisterenmorgen op bezoek bij Kees van Herman. Hele N.S.B. familie aanwezig: hen verteld hoe ik over de ontwikkeling van de oorlog dacht. Zij zijn overtuigd van de Duitse overwinning. Ondanks alles geloof ik dat Kees veel goed doet. Heeft zich met zijn lijf borg gesteld voor 50 Texelaars, die reeds in Assen waren, maar die werden terug geroepen wegens hun onmisbaarheid. Op ’t dorp zijn vrijwel alle jonge mannen weg, o.m. de twee oudste zonen van de familie Kikkert. Er is een contact commissie, die post, pakjes, kleding e.d. voor de mannen in Assen bezorgt. Onlangs zijn er 750 pakjes naar Assen gezonden.
Logeer in de Lindeboom, eenvoudig maar goed. Voeding uitstekend. Gisteren gemiddagmaald bij Kees, eend gegeten. Bij ontbijt in Lindeboom reeds twee maal negen sneden brood met worst verwerkt, desondanks nog trek. Zal met een weekje wel minder worden. Veel last van keel, hoewel vandaag iets beter. Ben niet van plan de straat op te gaan, hoop morgen weer te kunnen roken. Zoek gelegenheid op het Raadhuis nu daar in verwarmde kamer a/h archief te kunnen werken. Zal waarschijnlijk wel daar medewerking ondervinden.

2-1-1945. Vandaag marktdag in Den Burg. Weliswaar slechts weinig vee, maar boeren enz van het gehele eiland in en rond ‘De Lindeboom’. Van ± 10 tot 13 uur met allerlei mensen, waaronder veel oude bekenden gesproken en o.m. diverse meegebrachte waren geruild. Voor 20 pond zout: 3 pond ham, 2 pond spek, 2 pond boter. In Amsterdam is de waarde daarvan minstens F 210,- Het zout heeft F 110 gekost, ruil dus zeer voordelig. Moet de waren echter halen achter in de polder het Noorden. Verder voor 1 handdoek, 2 staafjes scheerzeep, 1 pak lucifers en 30 pakjes vloei 5 flessen olie en worstje. Moet ook in het Noorden worden gehaald. Zal zien aan de gehele transactie zoveel zien over te houden, dat Vader het een en ander kosteloos krijgt. Vanmiddag mijn onvermijdelijke visites gemaakt. Ga morgen werken op Raadhuis, krijg plaatsje in de kamer van gemeenteopzichter.

9-1-1945. In de afgelopen week een begin gemaakt met archiefwerk op gemeentehuis. Voorlopig zal ik mij bepalen tot de Franse tijd. Notulenboek daarvan vrijwel compleet. X Houd deze week voor een klein gezelschap notabelen en belangstelling [belangstellenden] een voordracht over Texels geschiedenis. De dijkgraaf heeft mij gevraagd dit ook voor de voornaamste ingezetenen van de Dertig Polders te willen doen. Uitnemende werkgelegenheid gevonden op raadhuis, in kamer gemeentewerken.
Op Texel circulaire reeds langer dan een week aangeplakt, dat alle mannelijke ingezetenen zich moeten melden voor ‘totale arbeidsinzet’. Vanmorgen vernomen niet doorgaan voor Texel. Zelfde circulaire hing reeds bij mijn vertrek in Amsterdam. Benieuwd wat daar gebeurd is. Door slechte communicatie horen wij hier vrijwel niets.
Gisteren (Zondag) telefonisch met Piet in Amsterdam gesproken. Heeft gezorgd dat voor beurtschipper hall vismarkt beschikbaar met kantoortje en telefoon. Vooral het laatste is buitengewoon. Particulier nergens meer te telefoneren. Gisteren verbinding gekregen door relatie. Zal waarschijnlijk maandag a.s als lid van de bemanning met Beurtman II naar Amsterdam gaan. Wil trachten voor die tijd vergunningen in orde te maken. Achttien grote pakken levensmiddelen voor Amsterdam in orde gemaakt en voor Vader, zwager Kant in Den Haag.
Ontmoet dagelijks veearts Koens, 31 jaar, pas gepromoveerd. Sterke kerel, sjouwt op fiets over heel Texel, zeer intelligent. Houdt me te veel van mijn werk. Studeert nu ook nog medicijnen. Ongelooflijk ruw in de mond, toch zeer enthousiaste kerel, van geheel ander allooi dan de Texelaars. Getrouwd, vrouw ook veearts, drie kinderen.
Zaterdag van De Lindeboom naar Greet en Herman Keijser [geboren 1901]. Heb het daar uitnemend, drink liters melk en groei bij de dag. Tot nog toe uitstekend naar mijn zin, profiteer maar van de gunstige omstandigheden. Joost mag weten hoelang deze nog zullen duren.
Enige dagen geleden naar Het Noorden geweest. Aangehouden door Duitser, die fiets in beslag wilde nemen. Vrijgehouden op Amsterdamse ‘Ausweis’. Boer, waar ik op bezoek was, vertelde, dat er ’s nachts 10 van zijn kippen waren gestolen. Bij buurman dezelfde nacht achter huis twee schapen geslacht. Ook nabij Den Burg schapen, konijnen, kippen gestolen. Alles door Russen, die Duitse zijde hebben gekozen en hier, juist als in de middeleeuwen het land afstropen.

10-1-1945. Het is nog onzeker of ik met de beurtschipper naar Amsterdam zal gaan. De Ortskommandant zou vandaag naar Amsterdam en o.m. bespreken of een grote zending pakketten naar de hoofdstad verzonden zal worden. Het is koud, de laatste dagen sneeuw gevallen. Kinderen in het dorp rijden sleetjes. Toestand in Amsterdam moet wel kritiek worden, en het zou jammer zijn als van hier niets verzonden mocht worden. Wachten terugkomst Luitenant Bör af.
Gisteravond langdurig gesprek met Dr. Koens. Waren het erover eens, dat er andere keuze dan tussen communisme en kapitalisme niet mogelijk is. Gaan in elk geval periode van grote armoede tegemoet. Is de vraag of wij herstel tot ‘normale’ toestanden zullen beleven.
Werk druk op het raadhuis, lees notulen Municipaliteit 1795 enz.

11-1-1945. Vanmiddag thuis gebleven, opnieuw keelpijn. Tenslotte opgeknapt met aspirine en nepirol. Geruchten over verplichte aanmeldingen voor 8 Januari uit de grote steden dringen tot ons door. In Alkmaar zouden 5000 mannen van 16-40 jaar zich aangemeld hebben. In Amsterdam schijnen ondergrondse gewapende administratie voor de arbeidsinzet verstoord te hebben. Geeft zeker weer represailles van Duitse zijde.
Spreek uiteraard veel Texelaars. Allen ontvangen hartwerende brieven van hongerende stedelingen. Nog niet zeker of zending pakketten nog zal gaan. Vandaag nog overal sneeuw, kinderen weer met sleetjes gereden. Zand gestrooid. Vandaag toch nog 1 pakje shag geruild voor een fles olie. Zal wel moeilijk zijn alles naar Amsterdam mee te nemen. Doe moeite om wol gesponnen te krijgen, wil trui laten breien. Lukt niet gemakkelijk: voor geld krijgt men practisch niet gedaan. De ouderwetse goederenruil wordt algemeen toegepast.
Weinig berichten van het front. Niemand leest hier meer een groet krant. Alleen de berichten uit de Tex Courant en van de radio. Uiteraard onvolledig nieuws. Algemene indruk is, dat er, althans aan het westfront, weinig gebeurt.
Gisterenmiddag met Jan Bruin naar Den Helder. Een zijner beurtschepen 3 mnd geleden te Alkmaar in beslag genomen, vaart thans in Amsterdam. Ons gewend tot “Hafenüberwachungsstelle”. Konden ons slechts mededelen, dat wij naar Amsterdam moesten voor nadere inlichtingen. Den Helder totaal verlaten indruk. Huizen langs Hoofdgracht weggeschoten, zodat dijk van de straat af zichtbaar.
Aan boord v.d. Wagemaker van Duits soldaat “Deutsche Zeitung” gekregen met speech van de Rijkscommissaris. Van Duitse zijde gezien niet onlogisch, maar voor ons Vaderlanders allesbehalve bemoedigend. Publieke opinie is zich zeker langzamerhand aan het wijzigen: ik heb tot nogtoe niemand gesproken, die staking juist achtte. Zeker als begin September de Engelsen c.s. inderdaad doorgestoten waren, had staking zin gehad. Nu mislukking, maar wat de Duitsers willen: spoorwegpersoneel weer a/h werkkan niemand aanraden, die weet hoe scherp de Duitse represailles zullen zijn. De rijkscommissaris beweert, dat binnenvaartschepen door bezettende macht vrijgegeven zullen worden, maar alles duurt veel te lang. Ik vernam, dat velen zich in de steden bij de arbeidsinzet melden, alleen om hun gezin aan voldoende voedsel te helpen. Zelf zouden velen daarom bij de S.S. tekenen, waar hen veel extra’s wachten. Zo ziet men hoe bij velen handelingen bepaald worden door de maag. Maar…. Honger is een scherp zwaard!

15-1-1945. Morgen vertrekken wij naar Amsterdam, 3 beurtschepen, waarvan 1 geladen met koolzaad en 2 met aardappelen. Bovendien als deklast groot aantal zakken aardappelen en pakketten door Texelaars aan relaties verzonden. Voor mij privé gaan er 20 zakken aardappelen mee en 4 grote kisten met levensmiddelen. Als wij de haven van Oude Schild maar eenmaal uit zijn is gevaar voor controle practisch voorbij. Ben ingeschreven als lid der bemanning d.w.z. admistrateur. Zal mij inderdaad in Amsterdam in hoofdzaak belasten met verdeling der goederen.
Ben nu veertien dagen op Texel en maak het heel wat beter dan in Amsterdam, ben zeker verscheidene ponden in gewicht toegenomen. ’t Is heel gezellig bij Greet en Herman en heb mij nog geen ogenblik verveeld. Heb nog wel eens aan Miep en Anneke moeten denken, heb ook voor hen wat extra’s in mijn koffer. Zij komen wel veel te kort.
Zaterdagmiddag nog getelefoneerd met Piet, van hem vernomen, dat voor de Arbeidseinsatz zich 8000 mannen tot 40 jaar hebben aangemeld, voor een aantal van 80000 dat in de termen viel. De rest zal wel ondergedoken zijn, zal dat spoedig vernemen. Enige scholen door partizanen in brand gestoken, schieten aan weerskanten, verscheidene doden en gewonden. Texel is wel gezegend oord voor mij: volkomen rustig, een warme kachel den gehele dag en over het algemeen opgewekte mensen. Bovendien volop voedsel en dientengevolge niet de gehele dag gesprekken over het eten en de prijs van de levensmiddelen.
Crisisambtenaren zijn hier niet meer, die er nog waren zijn met de andere mannen naar Assen gebracht, bijgevolg slacht iedereen clandestien, de prijs van varkensvlees F 8,- per pond. Spek aanmerkelijk duurder. Aardappels in elke hoeveelheid te koop voor 10 cent per kilo. En dan te weten dat men in Amsterdam F 2,- per kg betaalt. Drink elke dag volop melk, heb gisteren zelfs boterham met spek laten staan. Texelaars zeer gul en gastvrij zoals gewoonlijk. Er zijn nogal wat militairen, maar weinig last daarvan.
Van Vader brief ontvangen, heeft pakje met diversen zak groene erwten en kist aardappelen ontvangen. Kan voorlopig weer voort. Heb hem en hare elk nog een kist aardappels gezonden.
Van Texelaars een zak brieven meegekregen en kleine pakjes, moet bovendien talrijke artikelen ruilen. Heb ook 12 flessen olie in mijn bagage. Op allerlei adressen wordt gepast, men kan hier en daar kopen voor F 2,50 per liter. Voor die lage prijs ben ik evenwel nog niet geslaagd.
Vanavond Rennie op bezoek gehad en haar eens goed gepakt, toch wel lieve meid. Enfin, zal in Amsterdam eerst de andere meiskes nog maar eens opzoeken. Ben benieuwd hoe Miep reageren zal. Veronderstel, dat er wel niets van terecht zal komen. Is ook wel een beetje jong.

17-1-1945. Aan boord van de beurtman II ‘s middags 3 uur 40. Wij varen weer met in totaal 4 schepen, allen met lading en stukgoed voor Amsterdam. Wij zijn aan boord met z’n vieren: Jowie Bakker, Jan Bruin, Wouter Duizendstra en ik, allen van dezelfde leeftijd. Het schip is geladen tot het boord, af en toe loopt het water door het gangboord. Gisteren van Den Burg naar Oude Schild gelopen, na afscheid Gré (Rab) en Herman (Keijser). Vertrek werd uitgesteld en weer terug naar Den Burg, meegereden op wagentje van Verstegen, kruidenier. Vanmorgen 8 uur, nog schemer met harde z.w. wind met jan weer naar Oude Schild gegaan. Plan was omstreeks 9 uur te vertrekken. Weer te ruw, vertrokken eindelijk ongeveer 1 uur. Van Jaap Bruin nog aker met schar gekregen, van Jan Witvliet 2 flessen olie. Baays trok en Zuidewind, ons schip het achterste in de sleep. Controle Duitsers liep bijzonder makkelijk. Weer klaarde gelukkig op, werd helder weer met zon. Wouter, Jowie en ik in stuurhut, hadden juist de roef opgeknapt. Berg aardappels schillen. Waren ongeveer 500 meter van de wal, Den Helder recht vooruit. Op de rede zeker, zeer verspreid een 10 of 15 vaartuigen van de Kriegsmarine. Plotseling recht vooruit zes vliegtuigen, daalden in razenden vaart. Weggesprongen naar beneden, in roefje plat op de grond. Van de wal en van de schepen op de rede oorverdovend vuur. Bommen v.d. vliegtuigen links en rechts, zag er één ontploffen op Onrust. Terug in stuurhut, buiten gehalen, zeker dertig vliegtuigen. Opnieuw aanval, enorm vuur v d afweer, talloze bommen. Wouter lag in gangboord a bakboord, Jowie voor de stuurhut achter deklast. Jan en ik in roef. Eindelijk voorbij, gevoelden ons niet geheel op ons gemak. Rustig toen naar boven. Drie meer schepen volkomen ongedeerd, maar Jan Baays, die Kok Roeper aan boord heeft aan stuurboord, halverwege de top een stuk of vijf voltreffers. Twee vlak boven de waterlijn. Giek, die op deklast lag, weggeschoten. Gaten in de huid van het schip, diameter ± 2,5 cm. Dekzijl aan flarden, aardappels liepen er uit. Schepen op de rede klaarblijkelijk getroffen. Wij van de sleep losgemaakt. Jan Baays na tweede keer ons opgepikt en weer vastgemaakt. Terwijl hij langszij kwam zagen wij duidelijk de schade. Kwamen bij de Harsens gelijk met snel, klein vaartuig Duitse marine, dat onder onze ogen vastmaakte aan het hoofd. Twee rode kruisauto’s stonden gereed. Het vaartuig meerde en op voortreffelijke wijze werden gewonden die aan dek lagen en die wij duidelijk zagen, misschien ook wel doden, aan de wal gehaald. Verschillende schepen van de rede liepen ook naar binnen, een enkel werd sterk xx. Uiteraard voeren wij rustig verder. Een der vliegtuigen schijnt aangeschoten te zijn, maar wist weer op te komen en verdween.
In Koopvaarderssluis Nieuwediep bij Jan Baays aan boord. Schip lag met het oog op de gaten in scheepshuid te diep. Met elkaar ± de helft v.d. deklast, vnl. Zakken aardappelen overgeladen op Plaatsmans schip. Vonden scherven van zware mitrailleurkogels. Zeker 40 zendingen totaal bedorven, verpakkingen stuk, eieren, erwten, puddingpoeder, aardappels, tarwe, alles dooreen. Voorlopig aardappelen in nieuwe zakken geschept, zullen in Amsterdam verder sorteren. Bewaren zuinig de adressen. Varen nu in Noordhollands kanaal, In de richting v Huisduinen nog een paar bommen afgeworpen, wordt zwaar in die richting. Hebben elkaar wel tien keer verteld, dat we er goed zijn afgekomen. Was de aanval voor ons bestemd geweest, dan zou het leed niet te overzien zijn. Dirk Zuidewind [heeft] in Koopvaarderssluis Den Burg gebeld. Wisten daar al, dat we op de zee tussen de oorlogsschepen waren gedurende aanval. Hopen allen, dat de Guitje, die al sinds gisteren op ons wacht in Westeinde, vannacht maar varen zal. Het reizen is nu allerminst zonder gevaar. Het is de eerste maal. Dat de beurtschippers zo’n aanval meemaken, alleen Wouter is in Noordhollands kanaal al een keer beschoten.

Purmerend 19-1-1945. Gisteravond aangekomen in Purmerend. Hele dag gesleept met sterke zuidwesten wind, dientengevolge Asd. niet kunnen halen. Vanmorgen wind aangegroeid tot storm met sneeuw. Sleepboot gaf op, even voorbij fabriek Hollandia. Liggen daar nu al een uur of 4 te wachten. Ondanks het noodweer trekken langs het kanaal onophoudelijk Amsterdammers met handkarren en slechte fietsen, uit op levensmiddelen. Wij leven aan boord zeer goed, overvloed van heerlijke carbonade, ham, eieren enz. Gisternacht op bank in stuurhut geslapen, als bed een paar jutezakken. Vannacht op de grond in de roef, minder koud. Voel mij uitstekend.
Gisteren de gehele dag met Jan Bruin de beurtvaartadministratie geregeld. Pas tegen tien uur klaar. Ongeveer 1300 adressen en een kleine 4000 colli’s + de ladingen in de ruimen. Veel ruilmaterialen aan boord van Texelaars. Wordt nog een hele transactie. Zal zien, laarzen, schoenen, overhemd, zakdoeken, hoed en ondergoed te ruilen. Enige honderden brieven om te posten aan boord.

Dinsdag. Amsterdam 30-1-1945. Het was vrijdag reeds een week geleden, dat wij in Amsterdam arriveerden, het is bar winterweer. Op de grachten rijdt men schaats, sinds een week zijn de straten met sneeuw bedekt. Af en toe is de temperatuur iets hoger en schijnt het te dooien, ’s nachts vriest het echter regelmatig en soms zelfs sterk. De stad vertoont een triest beeld, de bevolking hongert en lijdt van de koude door gebrek aan brandstof. Affiches wekken de mannelijke bevolking op voor de vrijwillige arbeidsinzet en velen melden zich uit bittere noodzaak. Het broodrantsoen bedraagt deze week 500 gram, d.w.z. één snede per dag en één kg aardappelen. Hier en daar hoorde ik gesprekken en ving woorden op als “Wat moet ik anders, wij gaan dood van honger en kou”. Bij de A.P. [Arbeiderspers] kreeg ik 2 kleine witte kolen, die ik in de stuurhut legde voor de terugreis. Een bezoeker wilde ze kopen voor tien gulden. Een brood van 800 gram kost vijfenveertig gulden. Een luxe artikel als sigaretten kost F 60 per pakje van 20 stuks.
De meeste dagen van de afgelopen week logeerde ik bij Hans en Piet, zelf bracht ik voldoende brood mee. In vergelijking met de meeste anderen hebben zij het nog goed, althans voor Amsterdamse verhoudingen. Toch heb ik, doorvoed als ik van Texel kwam, regelmatig te kort gehad. ’s Morgens een bordje pap met water klaargemaakt en een sneetje geroosterd brood met een beetje koolzaadolie. ’s Avonds wat gekookte aardappels, in het gunstigste geval met een beetje kool. Ik schrijf in de ontvangkamer van hotel Bristol op de Prinsengracht, de kachel brandt daar goed, natuurlijk met ‘zwart’ gekochte kolen. Een binnenkomende gast heeft zo juist in een restaurant gegeten, hij betaalde dertig gulden en rammelde nog. Hier nog bij nu één boterham, die men niet voor hem had. Een dame vroeg voor één nacht een éénpersoonskamer. Deze was niet beschikbaar. Zij klaagde, dat ze op drie adressen naar een kamer had gevraagd. Slechts voor levensmiddelen, b.v. een half brood, wilde men haar onderdak verschaffen.
Onze vier beurtschepen liggen achter elkaar voor de Vismarkt, dik onder de sneeuw. Het plan was om vandaag te vertrekken, over de Zaan, die tot Alkmaar opengebroken schijnt te zijn. De sleepvaartcentrale zegde ons morgen een boot toe, met een hele sleep zullen wij trachten in de vroegte te vertrekken. Vandaag hebben wij retourlading ingenomen, meestal bestaande uit lege kisten, die Texelaars gevuld naar Amsterdam hadden gestuurd. In de vorige week Dinsdag tot Zaterdag heb ik een groot deel van de distributie der gezonden goederen geregeld. De gemeente Amsterdam heeft de hal van de vismarkt met het personeel te onzer beschikking gesteld. Wij hebben daar al het stukgoed opgeslagen en er ’s nachts een wacht bij geplaatst. Dientengevolge is er maar weinig gestolen. Goederen werden alle dagen afgehaald meest door mensen met sleetjes. Bankdirecteuren, grote zakenlui, doktoren, maar ook eenvoudigen, allen kwamen aan het loket om hun beurtvaartadres. Na de wacht betaald te hebben, konden zij in de hal hun goed in ontvangst nemen. De Texelaars hadden ons brieven meegegeven voor degenen aan wie zij in de hoofdstad hun zendingen hadden geadresseerd. Wij postten deze brieven onmiddellijk na aankomst: pas gisteren en vandaag werden deze brieven bezorgd. Zij zijn dus in de stad 12 dagen onderweg geweest. Het gevolg was natuurlijk, dat ook nu nog veel pakketten niet afgehaald werden. Door de vorst en de sneeuw en vooral ook omdat de expediteurs in de stad geen voertuigen meer hebben. Veel is door de Duitsers in beslag genomen- is dus veel goed ook nu nog niet afgehaald.
Zendingen voor Rotterdam konden wij niet doorzenden, de aardappelen dreigen te bevriezen en zo hebben wij een dertigtal zakken aardappels elk van 50 kg kunnen verkopen tegen F 7, d.w.z. F 5 voor de aardappels + F 2 voor de vracht. Vooral het personeel van de vismarkt en alles wat daar omheen hangt, heeft ervan geprofiteerd. De mensen waren dolgelukkig als zij een zak kregen. Af en toe kwamen ook klachten voor, het was hard den mensen te moeten zeggen, dat een verwachte zending niet aangekomen was. In de hal hebben wij enkele teleurgestelden aan 5 of 10 kg aardappels geholpen, mensen die altijd in goeden doen waren, die geld genoeg hadden, waren dan dankbaar als kregen zij een kostbaar geschenk. Meermalen heeft men ons voor een zak F 200 geboden, wij zijn daar nooit op ingegaan. Voor vier goede vrienden heb ik een zware kist levensmiddelen meegenomen, zelden heb ik mensen zo erkentelijk gezien. Visser, die ik ook help, was vanmiddag nog aan boord. Hij vertelde mij, dat hij een partij tulpenbollen had gekocht. Ze smaken gekookt als zoete kastanjes. Iedereen tracht suikerbieten te bemachtigen. De nood is hoog gestegen, het leed onder de arbeidersbevolking is onbeschrijfelijk. Kinderen, uitgemergeld, verkleumd van kou en povertjes gekleed, bedelen om een enkele aardappel, velen moeten omkomen van ellende.
Wij hebben het deze week druk gehad, van de vroege morgen tot de late avond zijn wij in de weer geweest, maar wij hebben het goed, zeer goed zelfs. Honderden kwamen bij ons om goederen te ruilen tegen levensmiddelen, in het algemeen zijn wij daar niet op ingegaan, zeker niet als arme mensen van hun nooddruft trachtten te ruilen. Maar heel wat Texelaars hebben ons tarwe, flessenolie, spek, en erwten meegegeven. Met enkele groothandelaren hebben wij geruild. Bij Wijnand Fockink ruilde ik 2 flessen olie voor 1 kruik genever of likeur. 4 pakjes van 20 sigaretten van een oud merk voor 50 kg aardappels. Een pakje slechte sigaretten kost F 60. Een mud tarwe kost F 1200.
In de roef van ons beurtschip is het warm, maar onzegbaar vuil. Weliswaar ruimen wij nu en dan alles op, maar de ruimte is te klein voor 4 personen. Onze kleding wordt vuil en zit met vlekken, enfin misschien varen wij morgen. Ik heb van de gelegenheid gebruik gemaakt om mij te van hoognodige kledingstukken te voorzien. Eindelijk heb ik weer een paar goede schoenen aan mijn voeten, weer zakdoeken, een wollen onderpak, een paar goede overhemden. Letterlijk alles kunnen wij ruilen: voor kennissen op Texel neem ik een rekenlineaal, een vierkleurenpotlood en een partij boeken mee. De laatste kreeg ik mee van den uitgever Becht. Hij ontving mij in zijn fraaie kantoor op de Herengracht, gekleed in een zware bontjas. Maar ook hij had honger.
De Russen maken in het oosten geweldige vorderingen. Hemel is gevallen, Koningsbergen van drie zijden ingesloten, Prisen schijnt gevallen, in Breslau wordt gevochten. Het Silezische industriegebied is afgesloten, Berlijn is men tot op 150 km genaderd. De Russen zijn al dichter bij Berlijn dan bij Warschau. In het westen is aan het front weinig verandering: de kranten van vanavond schrijven over een verwacht geallieerd offensief.

Brief aan Van der Vlis:
P. Sommeling AMSTERDAM-O Archimedeslaan 49 27 Januari 1945

Beste v/d Vlis,
We hebben de “Zilvervloot” van Texel met gejuich ontvangen. Het was stukken beter dan zilver, wat we ontvingen, want voor zilver krijg je heden ten dage niets. De zending overtrof onze verwachtingen verre, zodat je ervan verzekerd kunt zijn, vier mensen gelukkig gemaakt te hebben. Ja, ook de kinderen, want al zijn ze nog jong, ze leven deze tijd intens mee. Ter ere van de hoorn des overvloed hadden we ’s avonds een pannekoekenfuif en oom Vlis is vele malen met dankbaarheid genoemd. Eten komt echter 2 à 3 keer per dag voor en op een spoedig einde van de oorlog durf ik niet te rekenen.
Dit laatste geeft me de moed nogmaals met een verzoek te komen. Zou jij nog eens onze schutspatroon willen zijn? Het gaat er op het ogenblik om: er op of er onder. En daar ik met mijn gezin ook nog graag het einde van de ze oorlog wil zien, doe ik nogmaals een beroep op jou. In Amsterdam kan ik niets meer kopen. Kun jij dat op Texel wel, wees dan zo vriendelijk het geld voor te schieten. Gaat ruilen gemakkelijker, dan heb ik nog wat lucifers, wat zout, een lap stof, 4 m zoals je al gehad hebt, een uitmuntend zilveren horloge, scheercrème.
Als je het bovenstaande gelezen hebt, zeg dan s.v.p. niet: “Wat een inhalige en ondankbare mirakels zijn dat”.
Dankbaar zijn we meer dan ik zeggen kan en het 2^e verzoek is alleen aan de onzekere toekomst te wijten. Vele hartelijke groeten en goede reis P. Sommeling

Den Burg Texel, 9-2-1945. Sedert enkele dagen zit ik aantekeningen te maken uit de notulen van de municipaliteit uit de jaren 1795 en volgende. Ik begin om half 10 en werk tot ongeveer half vijf. Dan volgt gewoonlijk een bezoek aan kennissen of vrienden. Ook zoek ik Rennie (Kievit) dan wel eens op. Wel een aardige meid, ziet er voor haar jaren nog goed uit en wil wel. In Amsterdam zit Miep, die ik ook wel heel graag mag. Ze is een paar maal bij me geweest, juist toen het bizonder koud was en er veel sneeuw lag ben ik met haar uitgegaan. Na veel zoeken eindelijk een kleine bar gevonden ‘Quartier Latin’ waar ik een paar uur met haar heb gezeten bij een klein kacheltje. Ze is een schat. Heb toen een uur met haar gewandeld in de richting van haar huis en onderweg wel genoten. Vond het in Amsterdam als zeer hinderlijk, dat mijn kamer bezet is en bovendien onverwarmd is, zou haar dolgraag daar willen ontvangen. Ze is wat onervaren, maar overigens heerlijk oprecht. Heb haar goed bedankt, gaf haar olie, worst en een paar zijden kousen. Haar vader nog 50 kg aardappelen bezorgd. Weet waarachtig niet wat er van haar worden moet, zij lijdt gebrek, mag ik haar niet helpen. ’t Spreekt toch vanzelf dat ik haar liever van dienst ben dan iemand anders?
De Texelaars zijn zeer gastvrij en zenden als dit maar enigszins mogelijk is voedsel naar de steden. Men wil de bevolking door de honger echter dwingen tot medewerking. Het vervoer van andere levensbehoeften dan aardappelen is van Texel af echter verboden. Wij varen a.s. maandag over een week weer, zal dan toch trachten nog wat anders mee te nemen. De laatste maanden bestond de mogelijkheid om pakketten van maximaal 2 kg als brief te versturen, men maakte daarvan druk gebruik. Ook dit is nu verboden, brieven mogen maximaal 200 gram wegen. En de Rijkscommissaris houdt dan een lange redevoering, waaruit blijken moet, hoe goed hij het toch met de Hollanders meent. Voor elke zending die Texel per beurtschip verlaat moet een vergunning door de Duitsers worden gegeven, was dit niet het geval dan zou ik vrijwel onbeperkt kunnen helpen.
Van Vader brief ontvangen, eet nu ook tulpebollen. Hoop maar dat hij en Zus de aardappelen ontvangen hebben, die ik bij mijn laatste bezoek aan hen verzonden heb.
Verblijfsvergunning tot 1 Maart verlengd, zal natuurlijk trachten langer te blijven.
Zondagmiddag 3 motorige bommenwerper, die noodsignalen gaf, neergeschoten en bij de Krim ± 300 meter in zee terechtgekomen. Equipage lange tijd op vleugels gezeten, maar omdat reddingboot niet kwam moeten verdrinken vlak bij de kust. Zij zijn in Den Burg begraven heb de kisten gezien. Op ’t kerkhof liggen nu reeds een 170 geallieerden begraven.
De Russen maken nog steeds goede vorderingen. Breslau niet genomen, maar al 60 km ten noorden gepasseerd. Oder op verschillende plaatsen gepasseerd. Berlijn bedreigd. In ’t Westen hebben de Amerikanen na de Duitse resultaten in Ardennen te niet gedaan te hebben ’t initiatief. Aan dat front echter geringe vorderingen. Velen meenden een paar weken geleden, dat Duitsland heel spoedig capituleren zou, n.m.m. is daarvan nog geen sprake.
Op Texel nieuwe Russen uit Georgië aangekomen. Vorderen alle fietsen, ook die waarvoor ‘Ausweis’ uitgegeven waren. Loop daarom alles.

Texel, Dinsdag 14-2-1945. De laatste dagen weinig gewerkt. Zondag te gast geweest bij Maarten en Mar wel genoeglijk. In de namiddag uitgeweest met Rennie, wij zijn geweest als jonge mensen van 18 jaar.
Gisteren op de markt geweest, nog het een en ander geruild voor levensmiddelen en in de middag met Herman naar Molenbuurt, Het Noorden en via Oosterend naar Spang naar Den Burg terug, op platte wagen. Paard stapte flink aan maar ’t was zeer koud. Door en door verkleumd thuisgekomen. Enige merkwaardige stukken land gezien, reis niet vergeefs. Rennie getroffen warme wollen trui van haar ter leen gekregen. Daarna met Herman naar haar huis en hernieuwde kennismaking met ouwelui. Zij beiden tegen de tachtig. Ze bevalt mij wel, zou ik dan toch met een Texelse trouwen? Zullen een verhouding zich laten ontwikkelen. Maandag a.s. weer met de Beurtman II naar Amsterdam naar Amsterdam. Reis zal veertien dagen duren. Ditmaal voer ik de gehele administratie. Heb vrij veel ruilmateriaal bij me: ± 30 pondspek en ham, 15 l olie, 1 1/2 mud tarwe en 75 kg erwten. Groot deel moet ik afstaan aan kennissen die ruilwaar meegaven, maar er schiet voldoende over. De toestand in de stad zal nog wel slechter geworden zijn, maak flink pak voor Vader, laat dit uit Den Haag in Amsterdam afhalen.

Zondag 19-2-1945. Ben de afgelopen week niet helemaal fit geweest, nogal verkouden en last van keelpijn. De verhouding met Bruin staat mij ook niet aan. De schippers hebben onder elkaar ongenoegen en varen overmorgen in plaats van in één, in twee ploegen naar Amsterdam. Nog steeds geen regeling getroffen voor mijn betaling. Ziet er naar uit of ik er slecht af zal komen.

Amsterdam Woensdag 28-2-1945. Wij zijn de vorige week Donderdag na een voorspoedige reis weer in Amsterdam aangekomen. Sedert vrijdagmorgen hebben wij een beluste schare hongerige stedelingen te woord gestaan en van zakken en kisten met levensmiddelen vnl bestaande uit aardappels geholpen. De uitdeling vlotte buitengewoon goed: wij hebben nu voldoende ervaring en alles is zonder grote moeilijkheden verlopen. Practisch waren wij Maandag in de late namiddag van al ons beurtgoed af, de lading rogge uit het ruim is gisteren bij de meelfabriek ‘Hollandia’ gelost. Vandaag waren talrijke zaken af te wisselen, voor het eerst sedert een week was ik om vier uur klaar en ben ik naar de Mijksenaars gegaan, waar ik al een paar nachten eerder gelogeerd had. De andere nachten heb ik aan boord doorgebracht. Gisterenmiddag heb ik met Jan en een vriendin, bovendien in Mieps gezelschap een borreltje gedaan, eten in Caliente, achter de schouwburg. Er was goede muziek en een verlichting met carbidbranders. Ook de kwaliteit der consumpties was goed, het heeft Jan en mij elk F 70,- gekost. De prijs van een klandestien brood is tot nog over F 45,- gestegen, men biedt ons voor de aardappels F 200 en meer per 50 kg. Wij hebben onze eigen voorraad tegen de prijs van F 7 per 50 kg opgeruimd en verder zéér voordelig geruild o.a. tegen prima sigaren, sigaretten, kaas, een fietsband enz. Voor 2 zak aardappels (100 kg samen) ruilen wij 50 sigaren, ook wel 1 liter merkgenever. Letterlijk van alles wordt nu aangeboden, onze stelregel is nu slechts te ruilen met firma’s. Zo deden we ‘zaken’ met den Directeur van Wijnand Fockink eva. Voor Becht den uitgever heb ik een partij boeken meegenomen naar Texel met een vooroorlogse waard van ca F 100. Ik heb hem kunnen bezorgen 100 kg aardappelen, 25 eieren, 1 fles olie en 10 kg groene erwten + een doosje vooroorlogse sigaretten. De ruil was voor Becht zéér voordelig, ik gunde hem echter wat. Ik heb zeker tien zak aardappel weggegeven, Jan eenzelfde aantal. Velen, die ons bezochten kregen 5 of 10 kg, o.a. de architect Wieger Bruin, de cheffin van Parker. Alleen van het schip af hebben wij Zaterdag 4 zak uitgedeeld, vooral ook aan bedelende kinderen.
Het stadsbeeld van Amsterdam gaat zeer achteruit, overal slordig en inderhaast bomen geveld voor brandstof, wordt de houten bestrating weggebroken. Overal liggen hopen vuilnis, de gemeentereiniging functioneert niet meer. In het donker wordt het gaan over straat een lastige geschiedenis.
Aan boord de gehele week wachtlui gehad. Niemand wilde bezoldiging in geld. De meesten hebben 50 kg aardappelen gekregen en een loon dat hoger was dan ooit te voren. Vooral de mannen zijn sterk vermagerd. Jan Dam is 50 pond afgevallen. Evert sedert Nieuwjaar 20 pond. Het rantsoen is nu 1 kg aardappelen per week en 800 gram brood. Gisteren voor het eerst pakketten van het Zweedse Rode Kruis uitgedeeld in de steden. Voor elk gezinslid een wittebrood van 800 gram en 1 1/4 ons margarine, voor kinderen beneden de 14 jaar 1/2 pond grutterswaren. Mensen zijn er zielsgelukkig mee.
Baron van Haastricht ruilde met ons sigaretten voor aardappels. Kielan, de directeur van een grote metaalwarenfabriek een kacheltje voor aardappelen en tarwe.
De sterfte in Amsterdam is 3 x zo hoog als normaal, in de afgelopen week ruim 570 sterfgevallen. Bij een sterfgeval moet de familie 2 lakens leveren, waarin het lichaam bij gebrek aan hout voor een kist wordt vervoerd naar de centrale lijkenverzamelplaats, de Zuiderkerk. Er is een achterstand van 1500 onbegraven lijken. Men zegt, dat de wachtlui regelmatig met een ratel in de ronde doen ter verdrijving van de ratten. Een luguber tafereel.
De Russen naderen Berlijn, de geallieerden de Rijn bij Venlo. In Amsterdam een nieuw ‘springkommando’ aangekomen om nog meer installaties e.d. te verwoesten. Hier en daar in de stad drijft de ‘Groene Politie’ de mensen op een hoop en haalt er de mannen tot veertig jaar uit. Zullen wel gedeporteerd worden om graafwerk te verrichten in Duitschland.
Op wandeling door de stad in kort veel afgebroken huizen gezien, worden door de bevolking gesloopt om aan brandhout te komen. Storten soms onverwacht in, dikwijls doden en gewonden. Miep aan aardappels, brood en een worst geholpen. Maakt het goed en helpt me aardig. Is toch wel te jong voor me.
Bevolking is lankmoedig; praat alleen over de voeding iedereen is op eten uit, iedereen denkt haast, dat hij te kort wordt gedaan. Wordt veel gestolen, de politie en het ambtenarencorps zijn corrupt.
Zoeven vernomen, dat ook de Hollandse steden door de Duitsers verdedigd zullen worden tot den laatsten man. Zijn niet van plan om Koloniaal Instituut en verdedigingswerken kxxplein zó maar te verlaten. Zier er wel fraai uit voor de toekomst.
Naast ons aan de haven ligt sleepboot, vlag halfstok, gebroken ruiten stuurkast. Lillend mensenvlees en bloed in de stuurkast. Bemanning 4 leden op de Zuiderzee doodgeschoten.
Het scheepje ‘Hellegat’ genaamd is doorzeefd van kogels. Zie werkelijk tegen terugreis overdag op: zou heel wat liever ’s nachts willen varen. De laatste dagen zijn er voortdurend jagers in de lucht. Zal blij zijn als ik weer op Texel ben.
Heb zending van 50 kg aardappelen en 40 kg meel, erwten, spek voor Vader klaargemaakt. Piet zal trachten alles in 3 gedeelten naar Den Haag te laten brengen.
Vanmorgen met Van de Born gesproken, een van de oude commissarissen van de Arbeiderspers. Vertelde mij, dat een ereraad onderzoeken zal wie als collaborateur gebrandmerkt dienen te worden. Was niet ongeschikt. Had ook zending levensmiddelen van Texel ontvangen.
De laatste twee dagen in de stad razzia’s, door kleine groepjes militairen. Weer heel wat mannen onder de veertig jaar opgepakt. Vooral Dam en Nieuwendijk waren onveilig.

Texel Zondag 4-3-1945. Wij zijn vrijdagmiddag om half vijf uit Amsterdam vertrokken en gisterenmiddag om drie uur in Oude Schild aangekomen. Tenslotte waren wij het er allen over eens, dat het niet verantwoord was om overdag te varen. De reis was voorspoedig: heb enkel uren geslapen. Hadden als passagier de N.S.B. burgemeester van Texel, de door dezen benoemden onderwijzer Kaas met vrouw en nog twee dames. Te veel voor de kleine roef. Was te weinig voedsel aan boord, hadden alles weggegeven of geruild.
Donderdag met Jan en Miep in de stad gegeten. Hadden toevallig gehoord, dat in Zwaberland, restaurant onder Duitse directie, nog te eten was. Is gevestigd in het gebouw der Russische handelsvertegenwoordiging, de ‘Exportchleb’ (zoiets was het ten minste). ’t Was er koud.’t Diner bestond uit bordje waterige soep, goulash, kool en aardappelen. Hoeveelheid veel te gering, dus nog een diner besteld met biefstuk. Het laatste bestond uit een rond stukje vlees met een middellijn van 5 cm en een dikte van 1 1//2 cm. De totale kosten bedroegen F 140,-
Cornelissen heeft van mij de oude bekende kaart van Texel gecopieerd. Had er in Den Haag op Rijksarchief foto van laten maken. Gaf deze aan C. ’t Is een prachtig stuk werk, zal er nog twee laten maken voor Jan en mijzelf. Hebben afgesproken, dat wij hem drie weken loon zullen betalen en de nodige levensmiddelen. Ik heb de kaart aan enkele mensen laten zien, iedereen is er ‘weg’ van.
Fietsband gekregen voor 50 kg aardappels en fles olie. Postzegels geruild tot een bedrag van F 1200 vnl. Nederland.
Op Texel weer terug bij Greet en Herman, zoek pension. Heb advertentie in Texelse courant geplaatst om kamer, daarin aangeboden zelf voor voeding te willen zorgen. Twee sollicitanten, zal er morgen eens op afgaan. ’t Weer is guur en koud. Op de boot tamelijk armoe geleden. Ben gedurende de reis er physiek niet op vooruitgegaan, maar gevoel mij na een goede nacht en weer behoorlijk eten en drinken weer uitstekend.
Afscheid genomen van Miep, jammer dat ze zo jong is. Na rijp beraad besloten met Rennie verder te gaan.
Berichten van westelijk front eindelijk rooskleuriger. Krefeld genomen en Neuss. Duitsers schijnen over de Rijn te vluchten, volgens geruchten zou terugtocht op paniek gelijken.
Veel gedeporteerde Texelse jongens keren klandestien uit Assen terug. Berlijn wordt dag aan dag zwaar gebombardeerd, de Russen zijn door Boedapest heen en staan voor Berlijn. Volgens de Hollands-Duitse radio demonstreert men in Berlijn de ‘panzerfaust’, een wapen, dat de laatste tijd opgang maakt. Men verwacht klaarblijkelijk de grote strijd om de hoofdstad.
Den Haag gebombardeerd, vooral gebouwen op het Plein, in Spuistraat en omgeving schijnen zwaar getroffen. Veel doden en gewonden. Van Vader brief: maakt het slecht. Heb hem geschreven Van Wijk naar Amsterdam te sturen, is echter niet gekomen. Heb nu groot pak levensmiddelen aan Piet gegeven, zal trachten het met auto van de Fordfabrieken te laten bezorgen. Vader eet tulpenbollen, staat ons niets aan.

Den Burg op Texel Vrijdag 7 Maart 1945. Maak me ongerust over Vader, niet alleen zijn laatsten brief, waarin hij schreef over zijn slechte voeding, maar vooral nu ik vanmorgen de krant gelezen heb waarin het bombardement van Den Haag beschreven is op 3 maart. Er zijn vele doden en gewonden, 30.000 daklozen. O.m. het hoofdbureau van het Rode Kruis ligt in puin. Volgens de krant zou vooral de binnenstad te lijden hebben gehad. Hoe zal het ook zijn met Zus en familie. Kan met geen mogelijkheid verbinding met Den Haag krijgen, telefonisch met Amsterdam uitsluitend over de Duitse lijn, die voor particuliere informatie natuurlijk geen toestemming geven. De kranten schrijven over het moorddadige Engelse vuur, de schrijvers vermelden er niet bij, dat de Duitsers vanuit Den Haag en onmiddellijke omgeving hun V 2’s afschieten. ’t Is ook wel heldhaftig: dat te doen vanuit het midden der burgerlijke bevolking. Vanmorgen klandestien vernomen, dat Keulen en Bern door Amerikanen zijn bezet, zijn nu over de Rijn bij Remagen. Russen met offensief begonnen bij Kustrin. Berlijn eergisteren weer zwaar gebombardeerd. Iedereen verwacht spoedig einde van de van de oorlog.
Sedert het begin van deze week in pension bij de familie Peereboom. De man 32 jaar heeft evenals de vrouw bij mij schoolgegaan. Hij is naar Assen gedeporteerd. Zij is een keurige huisvrouw. Twee kleine kinderen en dienstmeisje. Alles in huis kraakzindelijk. Zijn bizonder goed voor me, eindelijk wordt mijn garderobe weer eens verzorgd, gerepareerd en gewassen. Ben er zeer dankbaar voor. Ook de voeding is uitstekend. Kon Vader hier maar komen. Van Zus klaagbrief ontvangen, snakken naar wat aardappels. Stuurde haar en Vader elk 70 kg, zij ontving 30, Vader maar 20 kg. Rest onderweg gestolen.
Hier is het leven uitstekend en vrijwel als voor de oorlog. Wat een verschil met de hongerende steden. Ruil en verzamel weer voedsel voor de volgende reis. Zal dan mijn best doen Den Haag te opprovianderen.
De laatste dagen op het Raadhuis flink opgeschoten. Heb nog een paar dagen de tijd, dan zal ik bij het inladen te Oude Schild gaan controleren. Op ’t ogenblik lijkt het onwaarschijnlijk, dat nog voor particulieren levensmiddelen verstuurd mogen worden. Zal voor relaties klandestien meenemen.
’t Weer de laatste dagen zeer guur en koud, noordenwind en af en toe regen. Gisterenavond met Rennie gewandeld, tracht de verhouding te verbreken, gaat niet gemakkelijk. Verlang naar Miep, al zie ik de welhaast onoverkomelijke bezwaren. Zal goed wat voor haar meenemen.
Heb aan de laatste reis een paar prima hoge schoenen overgehouden, alle andere schoenen liet ik voor aardappels herstellen. Was zeker in een half jaar niet gebeurd. Ruilde hier 2 damesdirectoires voor 5 pond spek! Wat al niet mogelijk is. De voeding, die ik hier krijg is in vergelijking met de steden vorstelijk. Wat hadden we het eertijds goed en hoe weinig beseften wij dat.
De kaart van Texel aan den dijkgraaf loco burgemeester C. Keijser Hzn Kees van Herman) gegeven. Hem gezegd dat hij er F 125,- + de nodige levensmiddelen voor moet geven. Zal hij wel te veel vinden, want hij is erg zuinig. Beweerde behalve aardappels niets te kunnen missen. Larie!
Polder Waalenburg staat weer eens onder water. Polderbestuur heeft 200 l gasolie nodig moeten daarvoor geven 8 mud tarwe (à 80 kg) 30 pond boter en 30 pond spek. Wij hebben aangeboden de gasolie te leveren tegen 1/4 van de prijs. ’t Is schandelijke afzetterij.
Van Klaas ook noodbrief ontvangen, wil hem helpen. Wordt zo zoetjesaan een hele reeks. Onderhoud de Mijksenaars ongeveer helemaal, de Sommelings en de studenten op de Stadionskade, Evert en wie niet al? Hebben voor Texelaars heel wat schoenen, klompen en kleding geruild. Zullen het laatste voortaan maar heel bescheiden niet meer doen.
Laatste reis wel heel goed verlopen: practisch zijn er van ontvangers en verzenders geen klachten.
Gisterenmiddag zeep trachten te maken van olie en kaliloog. Resultaat nog niet best, zullen het morgenmiddag opnieuw proberen. Schrijf dit om twee n.m. na het middageten. Dadelijk weer naar het raadhuis. Interessante vondst gedaan: import spaanse schapen in 1802 door Gijsbert Carel van Hogendorp. Althans tipje op gelicht, van sluier welke hangt over kruising v.h. Texelse schaap.

8 Maart 1945. Vanmorgen zijn de Marsdiep en nog een scheepje uit Amsterdam aangekomen met 550 stadskinderen. Om twaalf uur heb ik in Den Burg voor het Raadhuis de grote platte wagens met deze ondervoede kinderen gezien. Wagen na wagen reed voor, met papieren koffers, kisten en bepakkingen goed maakten ze wel een treurige indruk. Menigeen schoten de tranen in de ogen. Wat een verschil met de blozende, sterke dorpskinderen. Aantal vrouwen namen hun pupillen in ontvangst, redderend en handig ermee omspringend. Er was een klein jongetje, een beeld van ellende, dat een der vrouwen op de arm naar huis droeg. Gisterenavond om half zes waren ze van de vismarkt in Asd vertrokken. Van slapen was natuurlijk niet veel gekomen. Een twintigtal vrouwen was met de Marsdiep als geleidsters meegegaan. Zij vertrokken Donderdagavond van Texel en hebben een vermoeiende tocht gehad.
Greet heeft een klein meisje van een jaar of acht, een mager kindje met ingevallen borst en vrijwel zonder kleren, ook nog een jongen van 15 jaar, die er goed uitziet. Mar de Gorter nam ook een meisje, een armoetypetje. De vrouwen zijn er zeer goed voor. Dat van Mar durfde niet in het mooie bed met de heldere lakens. Zelf bezorgde ik een meisje van een Amsterdamse kennis. De kinderen zullen het hier goed hebben. Onderweg heeft de boot nog wat kinderen boven het toegestane aantal opgenomen, o.a. in de sluis v.h. N. Hollands kanaal.

Woensdag 14-3-1945. Nog steeds geen brieven uit Den Haag, noch op andere wijze contact gehad. Alleen gehoord, dat Bezuidenhoutkwartier het zwaarst bij het bombardement getroffen is. Gisteren aan Zus en Vader elk een Duitse hoverkaart gezonden van 3 broden ad 800 gram. Zond deze al eerder, maar er is nooit antwoord op gekomen.
De laatste dagen enkele keren aan de haven van O.S. geweest, de lading voor de komende reis is begonnen. Iedere Texelaar wil wel een pak levensmiddelen versturen, maar tot nu toe- wij waren van plan Dinsdag a.s. te varen- wordt elke vergunning door de Duitsers geweigerd. De beurtschepen moeten op Duits bevel alle aan de kade blijven, er is een strenge controle op alles wat ingeladen wordt. De ruimen worden volgestort met aardappelen voor de levensmiddelenvoorziening van Amsterdam. Er komt bovendien een groot aantal geplombeerde zakken met pootaardappelen, van het laatste maken wij gebruik om ook andere artikelen als pootaardappelen gecamoufleerd in het schip te brengen. Trachten ook nog tarwe mee te nemen die wij in kleinere hoeveelheden aan boord brengen.
Vanmorgen half elf op de haven de aankomst van 250 Texelse mannen meegemaakt, die terugkeerden uit Assen, waar zij sinds Sinterklaas waren geweest. Een drukte van belang. Waren maandag, ’s nachts opeens vertrokken en hadden gereisd over Groningen en Leeuwarden naar Harlingen. De ‘Marsdiep’ van Teso haalde ze daar af. Honderden vrouwen en kinderen waren aanwezig ter verwelkoming. Velen waren gelukkig, maar Rina (kostjuffrouw) bij wie ik nu al langer dan een week in huis ben, was diep bedroefd en huilde. Haar broer is wel teruggekeerd, nog een 400 mannen zijn in Assen achtergebleven. Heb enkele teruggekeerden gesproken. De meesten waren gehuisvest in het krankzinnigengesticht Port Natal. Anderen waren in de kost bij particulieren. De mannen waren over behandeling en voeding niet ontevreden. Moesten loopgraven en tankgrachten graven. Zij vertelden mij, dat Assen met normaal 24.000 inwoners, thans zeker 60.000 mensen huisvest. Dagelijks komen er nog evacués. Ook uit Brabant en Limburg, steeds vrouwen en kinderen. De mannen werden naar Duitschland gevoerd.
Heb Rennie Maandag en Dinsdag niet opgezocht, sprak haar even maandagmiddag in het dorp. Ben niet van plan meer naar haar toe te gaan. Zal nog wel wat spektakel geven.
In Den Burg zijn veel Russen o.a. in het Weeshuis en de Doopsgezinde pastorie in de Parkstraat. Rijden veel met laag soort huifkarren op vier wielen, bespannen met 2 paarden. Paarden van een mooi soort, fijn gebouwd en goed verzorgd. Zag vanmorgen hoe een Rus in Duits uniform een paard onbarmhartig ranselde, zoiets zijn wij hier niet gewoon. Kinderen lopen vaak met marcherende Russen mee, die in hun taal op eigenaardige wijs zingen. Kom vrijwel niet in de gelegenheid met die lui te praten.
Gisterenavond op bezoek geweest in de ‘Kommandatur’, gevestigd in hotel Texel. ‘Unteroffizier Hog’ een buitengewoon geschikte man uit Zuid Duitschland, ik sprak hem over mijn verblijfsvergunning. Is in orde gekomen. Kon geen vergunningen geven voor het verzenden van pakjes naar Amsterdam. Na afloop op bezoek geweest bij de familie Jacob Rab in de Binnenburg, waar ik ’s nachts ben blijven slapen. Gezellige avond gehad, de familie verteld uit Texels verleden. Hebben een jongetje in huis uit Den Haag, was met zijn Vader naar Alkmaar komen lopen en met de beurtschipper naar Texel gekomen.
De Amsterdamse kinderen komen al bij, verschillende zijn ziek, hebben buikloop, verdragen het goede eten niet. Een de kinderen ondervraagd, vertelde dat hij ’s middags om 12 uur voor het laatst eten kreeg. Zijn zusjes kwamen om warm te blijven vrijwel nooit uit bed. Een ander zei, op een vraag of de kachel brandde, dat dit af en toe gebeurde. “Wat stoken jullie dan?” Het antwoord luidde: “De deuren”. Ik heb gezien hoe de huizen werden afgebroken om aan brandstof te komen.
Een kind ging Zondag met zijn pleegvader naar het voetbalveld in Den Burg. Het zag daar sintels en begon meteen de nog brandbare stukjes op te zoeken. De meesten zijn onverzadigbaar, veel pleegouders zijn zo verstandig ze voorlopig nog op rantsoen te stellen.
Jac. Roeper vertelde me, dat zijn pleegkindje in bed geen kruik wilde hebben. “Ik word toch niet meer warm” zei het schaap. Ze was verwonderd toen ze na warme melk gedronken te hebben en in een schoon bed te zijn gelegd, toch warm werd. Het is wel een treurige geschiedenis. Ik voorzie dat enkele kinderen niet in leven zullen blijven.
Het is vandaag mooi weer geweest. Heb demie weer aan kunnen trekken.
De oorlog gaat verder. Elke nacht horen wij de geallieerde luchtvloten over vliegen, zonder er iets van te zien. ‘a Nachts wordt er hier nooit op geschoten.
De Amerikanen breiden hun bruggehoofd bij Remagen langzaam uit, de Duitsers zijn nog niet tot een grote tegenaanval daar overgegaan. Wesel en de gehele linker-Rijndelta tot Kobben toe zijn door Amerikanen bezet. Stettin wordt door Russen gebombardeerd. Stolp is reeds in het begin der week gevallen. Amerikanen geland op Mindanao. Japanse steden worden af en toe zwaar gebombardeerd en branden door het licht ontvlambare materiaal der huizen snel.

De Stolpen 21-3-1945 ’s morgens 10 uur. Gisterenmiddag zijn wij met een flinke bries van Oude Schild vertrokken omstreeks twaalf uur. Wij hadden Plaatsman wel aan onze sleep, maar zijn motor draaide mee. In de Koopvaarderssluis de gewone controle, in Oude Schild waren ook geen moeilijkheden met de ‘Graanschuiten’. De Duitsers hadden de verzending van levensmiddelen van particulieren aan particulieren verboden: er mocht alleen geladen worden de ‘voedselvoorziening’, de zg ‘Vebenas’. In hoofdzaak bestond onze lading daarom uit zakken pootaardappelen. Ondanks het Duitse toezicht hebben wij nog ruim 100 zendingen van particulieren aan boord gesmokkeld en de nodige zakken aardappelen, tarwe enz van mezelf. Wij zijn daarmee echter voortdurend in de weer geweest. Het weer was gisteren reeds goed, de reis scheen voorspoedig te verlopen.
In de Kooi bleek de bestelde sleepboot echter niet aanwezig te zijn en wij besloten daarom op eigen kracht verder te varen met Plaatsman op sleeptouw. Af en toe waren er vliegtuigen in de lucht, wij zetten de motor dan af en stevenden naar de kant van het kanaal. Tegen het vallen van de avond begon de motor onregelmatig te lopen en een kilometer voorbij de brug van De Stolpen weigerde hij. Bleek warmgelopen te zijn en ter plaatse niet te repareren. Tot overmaat was Plaatsman’s motor ook met geen mogelijkheid op gang te krijgen. Wij hebben een Duitse soldaat aan boord, de inkoper van de Texelse ‘Südbatterie’. Er was voor hem bijna geen andere gelegenheid om naar Amsterdam te reizen: het treinverkeer van Den Helder is klaarblijkelijk ook voor militaire treinen stopgezet, auto’s rijden hoogst zelden. Met zijn hulp heb ik getracht om telefonisch van de bunker aan de Stolperbrug met de sleepbootcentrale in Amsterdam verbinding te krijgen. Wij hebben het bijna twee uur vergeefs geprobeerd, d.w.z. Arno is een Holsteiner, terwijl ik luisterde en een praatje maakte met de onderofficieren en een soldaat. Bijna voortdurend was Arno aan het toestel in de weer, de ‘Companiechef’, die man de dusver zijn kwartier schijnt te hebben werkte mee, maar ook dit hielp niet. De soldaten in de bunker klaagden over hun rantsoen: voor avondeten hadden zij alleen dunnen soep gekregen, het brood was zéér oudbakken. Toen Arno hun vertelde, dat wij schol aan boord hadden is de onderofficier in de nacht met mij naar boord gegaan. Hij kreeg een maaltje en was er kinderlijk blij mee. De lucht was klaar, de maan kwam pas in de late nacht op.
Na mijn vergeefse tocht om te telefoneren kwam ik omstreeks half 11 weer aan boord. Wij liggen een meter of vier van de wal wegens de plaatselijke ondiepte, het was nog een toer om veilig binnen te komen. Met Jan Bruin en Wouter krijgsraad gehouden. Besloten om beurten de wacht te houden. Jan nam de eerste wacht tot ongeveer een uur, ik tot half vier en om zes uur zou Wouter Jan wekken. De laatste is vanmorgen op mijn fiets naar Amsterdam gegaan, een afstand van ongeveer 55 km. Hij heeft de wind tegen en zal trachten ten spoedigste daar een sleep te krijgen.
Zoeven is de onderofficier uit de bunker op bezoek geweest, hij had goed nieuws. In de nacht had hij de sleepdienst in Amsterdam toch nog gesproken. De sleepboot had vertraging omdat er geen kolen waren. Dat komt de laatste tijd geregeld voor: ook de vorige reis hebben we daardoor vertraging gehad. De sergeant vertelde, dat de sleepboot nu vanavond omstreeks zes uur ons zou bereiken. Mocht dat waar zijn, dan zullen wij morgenochtend in de vroegte in Amsterdam zijn. Afwachten maar. Wij hebben een pan op het vuur en zullen vanmiddag gaan slapen. In de komende nacht zal daar wel niets van komen. Vannacht heb ik weinig, maar goed gerust. In mijn wacht heb ik een partij levensmiddelen voor Vader klaargemaakt.
Arno is vertrokken, hij wil proberen met een auto Amsterdam te bereiken. Daar komt hij het pakje afhalen.
Aan boord zijn nog twee gasten, twee Amsterdamse kinderen, die Zaterdag voor een week op Texel kwamen. De jongste is zes jaar een leed aan bedwateren, schijnt zonder pardon teruggestuurd. Wel een fraaie opvatting hebben die pleegouders. De andere jongen is een jaar of dertien, het kind had ‘heimwee’. Wij hebben de kinderen de wal op gebracht voor een wandeling.
Vannacht heb ik Daarnhouwers dagboek gelezen, dat hij maakte in de dagen die hij in Arnhem als opgepakte voor de Duitsers moest graven. Het is zeer onderhoudend geschreven. Wij maken echter zoveel mee, dat ons wel veel meer boeit. In rustiger tijden zou het gretiger gelezen worden. Ik kreeg het dagboek van Blom in Oude Schild, een verre verwant van Daarnhouwer, die evenals hij veel belang stelt in hun familiegeschiedenis.
In de lucht was het rustig. Tot voor een half uur donderde de lucht van de vliegtuigmotoren. Wij gevoelen ons dan niet op gemak hoewel alles naar Duitschland gaat, is het best mogelijk dat de een of andere Londense taxichauffeur naar beneden komt en ons tot doelwit kiest. In Jans wacht is op de weg nog een auto beschoten. De post aan de Stolpen vertelde nog, dat de ploeg soldaten daar ook uit Kaukasiërs bestaat. Een van hen had een passerende auto beschoten, deze stopte niet. De inzittende hoofdofficier kreeg een kogel in het hoofd en was op slag dood.
Na twee maanden moeite heb ik eindelijk een dikke schapenwollen trui met hoog boord. Heerlijk in de koude.

De Stolpen, ’s avonds kwart voor achten. Wij varen weer! De sleepboot is niet gekomen en tot voor een half uur hebben wij in de zon (met wind) op dezelfde plaats gelegen. Tegen zes uur kwam Dirk Zuidewind: hij was vanmorgen om 10 uur van Texel gegaan, zonder vragen bood hij aan ook onze twee schepen te slepen. Het plan is om althans door te varen tot Alkmaar. Daar ligt gewoonlijke een sleepboot, die regelmatig op Amsterdam vaart.
Vanmiddag op een fiets met massieve banden, door de Texelaars ‘anti-plof’ genoemd naar Wieringerwaard gereden. Eerst een heel eind omgereden, terug had ik tegen de wind in de weg in een uur afgelegd. Merk aan dat fietsen bij harde wind, dat ik er physiek heel wat beter aan toe ben dan drie maanden geleden. Willem Hettema, een der oude maten uit de ‘Liberté’ had ik in geen jaren gezien. Hij is enige jaren jonger dan ik en laat getrouwd met een boerendochter uit Anna Paulowna. Verwachtte, dat misschien het gezin in Friesland ondergedoken zou zijn, in ’t gunstigste geval rekende ik erop dat alleen zijn vrouw thuis zou zijn. Tot mijn genoegen was het huishouden compleet thuis. Enkele uren genoeglijk zitten praten en naar wederzijdse goede vrienden geinformeerd. Het bleek dat de meeste vrienden uit Den Helder bij Hettema in de buurt woonden. Allen maken het goed en hebben niet te klagen over gebrek aan voedsel. Wel zijn sommige artikelen schaars. Beloofde op de terugreis in ’t Zand voor Hettema een pakje goede sigaretten af te geven aan de brugwachter.
Vanmiddag heel wat stedelingen gezien, die per fiets met handwagen enz (soms spannen zij er een zeil op) fourageren. Hoorde bij Hettema dat er vooral veel Hagenaars komen. Hij had o.a. Mej. Van der As van Wijk aan de deur gehad om aardappels! Boeren zijn minder goedgeefs dan op Texel. Zal ook wel komen omdat er hier meer vraag is. Velen verkopen hun tarwe voor F 1000 en meer per mud. Heb niet gehoord, dat zoiets op Texel voorkwam.

Brief van Van der Vlis:
Ongeveer ter hoogte van Schoorldam 21 Maart 1945 ’s avonds 9 uur
Beste Pien en Dick!
Vanmiddag was ik bij mijn oude vriend Hettema (R.W.S.) in Wieringerwaard op bezoek, toen Dick ter sprake kwam. Ik besloot toen meteen jullie weer te schrijven. Nauwelijks aan de gang wordt ik onderbroken. Wij hebben als passagiers twee jongens aan boord, één van zes en een van dertien jaar. Wij hebben pech gehad, zijn gistermorgen al van Texel vertrokken, maar zijn door het warmlopen van onze motor reeds 2 dagen onderweg. De gehele dag hebben wij bij De Stolpen gelegen, d.i. bij Schagen. De 2 kinderen waren met een groot transport stadskinderen 10 dagen geleden naar Texel gezonden, maar gaan terug wegens bedwateren en heimwee. Ze sliepen in het stuurhuis op een bank, de schipper staat aan ’t wiel en tuurt in de duisternis. Ik heb de kleinste laten piesen en beide in onze verwarmde roef een bed gespreid en toegedekt.
Wij worden nu geholpen door een andere motorschuit en zijn van plan vannacht tot Alkmaar te gaan. Liever ging ik door tot Amsterdam, maar men moet zuinig zijn met de olie. Morgen zullen wij wel met een reeks anderen wel door een sleepboot naar Amsterdam worden gebracht. Eigenlijk is dat helemaal niet leuk: overdag met helder weer gonst de lucht van vliegtuigen, nog onze vorige reis heb ik een sleepboot gezien, waarop van de 5 man er 4 waren doodgeschoten. En al begin ik een dagje ouder te worden, het leven lacht me weer toe. Het zwervende beurtschippersbestaan, dat ik nu al 3 maanden leid, bevalt me wel. Gewoonlijk ben ik de eerste helft van elke maand op Texel en de tweede helft in Amsterdam. Op Texel heb ik gelegenheid aan mijn boek te werken, juist als me dat gaat vervelen beginnen de voorbereidselen voor een nieuwe Amsterdamse reis. Wij vervoeren levensmiddelen vnl. Aardappelen voor de voedselvoorziening van Amsterdam, maar ook graan, een enkele maal suikerbieten. Bovendien hebben we altijd veel levensmiddelen in zakken, kisten en pakken aan particulieren.
In Amsterdam spelen we zo’n beetje voor Sinterklaas. En aangezien heel wat mensen omkomen van de honger en ellende is het goeddoen wel aardig.
Ik tracht Vader elke reis een behoorlijk pak te sturen, maar het vervoersprobleem Asd. –Den Haag is nog steeds niet goed opgelost. In Asd. heb ik het druk, als m’n zwager niet zo’n labbekak was, moest die zorgen dat de spullen in Den Haag kwamen. Maar ik krijg van hem en zijn vrouw alleen maar klaagbrieven o.m. met de mededeling “dat Vader het zo goed heeft omdat hij zoveel relaties heeft”. Ik zal zien, dat ik de kleine Herman op Texel onderbreng, maar ik heb ze geschreven, dat ze zelf hun poten eens uit moesten steken. Nu staat er weer 50 kg aardappels voor hen klaar, verdomme als ik honger had kwam ik ze desnoods lopende halen. Ik kan me nijdig maken op dat geouwehoer, ik moet zeker de aardappels ook nog voor hen koken!
Natuurlijk bedenk ik Vader in de eerste plaats, het zat mij al weken dwars dat ik sinds het bombardement van 3 Maart niets van hem vernam. Hopelijk is er een brief in Amsterdam. De vorige maand heb ik Mijksenaar een prachtig pak levensmiddelen bezorgd met het verzoek zijn uiterste best te willen doen, dat het in Den Haag kwam. Ben benieuwd of het is gelukt.
Mijn vulpen is leeg en ik moet wel met potlood schrijven. In Amsterdam hoop ik gelegenheid te hebben deze brief te vervolgen.
[op papier van Texelse Beurtschippers Baays- Bruin- Zuidewind]

Donderdag 22-3-1945. Vanmorgen tot 12 uur in Alkmaar gelegen. Het is prachtig weer, zodat ik in de zon een paar uur aan dek kon luieren. Getracht in Alkmaar in te kopen: er is vrijwel niets meer te koop. Gehoord dat de geallieerden bij Wageningen en Arnhem over de Rijn zijn. Toen wij vertrokken zwermden hoog in de lucht in oostelijke richting vele honderden vliegtuigen. Ook nu, het is tegen half zes, horen wij nog herhaaldelijk het gebrom. Zoeven een tjalk gepasseerd met vlag halfstok en met gaten van beschietingen. Als het aan Wouter en mij

Den Burg 2 April 1945. Eergisteren (31 Maart) op Texel terug gekeerd, na een reis met de nodige ervaringen. ’s Avonds uit Amsterdam vertrokken met 18 passagiers en bovendien 3 jongetjes van een jaar of 11, 12. Voor de volwassenen waren door de Duitsers de papieren in orde gemaakt, de kinderen, waaronder Herman Trentz, mijn neefje, hebben wij meegesmokkeld. Op de haven te Oude Schild waren zij ‘ontdekt’. Jan moest al zijn schipperspapieren inleveren en er werd gedreigd met een boete van F 10.000,- Op bezoek bij den burgemeester geweest, zaak zal wel met een sisser aflopen.
De oorlog schijnt op zijn eind te lopen, vandaar dat misschien de controlerende militairen in Zaandam, Alkmaar en De Kooi zo lastig waren. Dagelijks trekken nog duizenden vliegtuigen over onze hoofden heen naar Duitsland. Ook de kranten geven toe, dat geheel Duitsland bewesten de Rijn verloren is, dat Munster, Paderborn, Wevezburg en Manheim werden bezet. De Engelse radio, waar ik regelmatig naar luister, beweert geconstateerd te hebben, dat de terugtocht der Duitsers uit Nederland reeds begonnen is. Gisterenavond in ons land alleen reeds 800 voertuigen vanuit de lucht beschoten zijn. Winterswijk en een aantal andere plaatsen in Achterhoek en Zijiners door Engelsen bezet.
De laatste dag van ons verblijf in Amsterdam liepen door de gehele stad geruchten, dat de Duitsers gecapituleerd hadden, waren natuurlijk onjuist. Toch begrijpt iedereen, dat de oorlog in het westen practisch afgelopen is.

Den Burg, 3-4-1945 8 1/2 uur. Het nieuws van vandaag luidt, dat Enschede is bezet, zonder slag of stoot. Pien en Dick zijn dus vrij. Ik ontving van hen reeds eergisteren een brief gedateerd 21 Maart. Toen zij deze schreven zullen zij niet gedacht hebben, dat de Duitse druk voor hen zo spoedig afgelopen zou zijn. Ook Lochem is bevrijd en het kanaal Nordhorn-Almelo bereikt. Er zijn reeds enkele bruggenhoofden gevormd. De radio deelde mee, dat in Amsterdam, Huizen, Lemmer concentraties van vaartuigen door geallieerde vliegers zijn waargenomen. De bedoeling zal wel zijn om deze vaartuigen bij een ontruiming te gebruiken. Jan’s schip is in Amsterdam geheel nagezien: het zal de vraag zijn of het door de Duitsers achtergelaten zal worden.
Vanmiddag naar de haven gewandeld om onze fietsen op te halen. Het weer is zeer guur, wij moesten onderweg schuilen voor een regenbui. In Amsterdam hebben wij mooi weer gehad, de reis was des niettegenstaande niet zo prettig. De Duitsers hadden de uitvoer van alle levensmiddelen van Texel af verboden. Natuurlijk hebben wij in onze twee schepen, die geladen waren met pootaardappelen wat meegesmokkeld. Nog het een en nader geruild o.a. een partij postzegels. In Amsterdam weer velen gelukkig gemaakt, ook een paar kennissen, die tot nu toe niet aan de beurt waren gekomen. Op heen- en terugreis een Duitse soldaat aan boord, die reeds vier jaar op Texel was. Ging inkopen voor de noordelijke batterij. Een geschikte man uit Holstein. Toen ik hoorde dat hij ook naar Den Haag ging hem een pakje levensmiddelen en een zakje met 5 kg meegegeven voor Vader. In Amsterdam reeds zijn brief ontvangen, met het bericht dat ook de vorige zending goed aangekomen was. Zus stuurde haar jongen met een bakfiets, den man een zak met 50 kg aardappelen en 5 kg aardappelen meegegeven.
De Mijksenaars zijn wel erkentelijk, wat ik voor hen deed. Deze reis hen 2 zak aardappelen, 20 kg tarwe, 5 kg erwten en nog iets bezorgd. Gelogeerd 2 x bij hen en 2 x bij de Zijlemakers, vooral met de laatsten een langdurig gesprek gevoerd over de toestand van ons land na de oorlog.
In Enschede 100 N.S.B. ers gearresteerd, het oude bewind hersteld. Vermoed, dat in hoofdzaak het regeringsstelsel onveranderd zal zijn in vergelijking met vóór de oorlog.
Om half acht vanavond vliegtuig in de richting Den Hoorn neergeschoten. Zagen er 2 parachutisten uitspringen. Jammer voor de jongens zo bij het scheiden van de markt.
Amerikaanse tankcolonnes dringen al verder Duitsland in, zijn de Weser tot op 15 km genaderd. Verwachten hier, dat de Duitsers binnenkort ook van hier zullen trekken. Hopelijk zal Den Helder niet als egelstelling tot het laatst weerstand blijven bieden.
Uit Amsterdam 2- ‘zomerkacheltjes’ meegenomen, ter grootte van een flinke melkkoker en gemaakt van plaatijzer. Er brandt een klein vuurtje in op de opening van de gewone kachel. Voldoen buitengewoon. Wij ruilen ze voor 10 kg tarwe.
In Amsterdam van Verwey gehoord, dat fotoafdeling jaarlijks de A.P. F 40.000 kost en dat, zo Schuhmacher zijn zin krijgt de afdeling geliquideerd zal worden. Zullen wel zien. Het begint er wel op te lijken, dat ik niet meer bij de A.P. terug zal keren. Vernomen, dat een kwibus uit de oude redactie in de leiding komt. Ziet er wèl fraai uit! Lijkt mij hopeloos om onder gekibbel met die lui opnieuw te gaan beginnen. Zal wel weer van voren af aan alles op moeten bouwen.
Gisteren bij Ab Dros prachtige postzegelverzameling gezien. Niet op Texel verwacht. Heb zelf weer een Nederland-collectie met een tegenwoordige waarde van ca F 3500,- Bovendien F 9000 effecten enz. Zal toch wel raar moeten lopen als de belasting alles op zal slokken. Met een restant-kapitaal zal ik in elk geval beter iets kunnen beginnen dan voor de oorlog. Zie geen mogelijkheid om op Texel iets aan te vangen. Iedereen redeneert trouwens, dat nu geen plannen voor de toekomst te maken zijn.
Ben benieuwd of wij na de bevrijding nog varen zullen. De Duitsers in Nederland raken al aardig ingesloten. Kunnen over land alleen via Zwolle de vlucht nemen.
Vanmorgen met C. Keijser Hzn gesproken: wacht gelaten de komende gebeurtenissen af. Kan voor zijn houding wel respect hebben. Is wel zeker, dat hij een zeer onprettige tijd tegemoet gaat. In het dorp wordt ontzettend gekletst. Zijn lieden, die ook mij voor N.S.B.er verslijten. Ben niet van plan om mij veel van dat geleuter aan te trekken.
Gelijk met ons opnieuw een grote ploeg Texelse mannen uit Assen teruggekeerd. Hebben het traject Assen-Harlingen in drie dagen te voet afgelegd. Zijn door ‘Marsdiep’ afgehaald. Jongens zijn juist op tijd binnen. Assen moest weldra door Montgommery’s troepen bereikt worden. Nog een vijftig mannen moesten achterblijven.

Den Burg Texel Woensdag 11-4-1945.

Vrijdag 7 April 1945. Vanmorgen tegen half acht door schieten in de buurt wakker geworden, had geen idee wat er gaande was, maar toen ik beneden kwam bleek, dat de Russen op Texel tegen de Duitsers in opstand waren gekomen. ’s Nachts om 2 uur was Henk Ran op postkantoor met Duitse soldaat-postman. Hij dommelde wat, schrok wakker omdat handgranaten ontploften, waarmede deuren geforceerd werden. Op handen en voeten weggekropen en zich in veiligheid gebracht. Zowel in de Kommandantur (hotel Texel) als bij de Grensschut te Oude Schild, op Texla, in de Dennen, in Eijerland en misschien ook nog wel op andere plaatsen, hebben de Georgiërs , waarvan er een 750 op Texel zijn de Duitsers overvallen en met schoten in de nek afgemaakt [met messen de hals afgesneden, anders zou er te snel alarm komen].
Het duurde wel enige tijd voor ik, beneden gekomen, de toestand dóór had. Voor ons huis stonden verdekt achter een dikke boom en in gesticht Duitsers met automatische wapens. Zij schoten herhaaldelijk van de Hogerstraat in de richting van de Steenenplaats. In huiskamer trof ik o.a. Toon en een paar dorpspolitieagenten in uniform, die vertelden wat er aan de hand was. Van hen hoorde ik, dat alle mannen boven 17 jaar zich moesten melden op de bunkerstelling Texla aan de Kogerweg bij Buitenlust en dat allen de zg ‘Fahrbereitschaft’ in het pand van Vlessing, gelegen waar de Gravenstraat in de Molenstraat uitkomt, nog in Duitse handen was. Eerst veel later vernomen, dat De Mok, de Noord- en de Zuidbatterij, de tweede gelegen bij de Slufter (de zg Krim), de eerste bij het Westerslag in Duitse handen waren gebleven.
Na overleg met Bruin besloten ons niet te melden. De illegalen schijnen ’s morgens al heel vroeg in de weer geweest te zijn, ik hoorde tenminste dat sommigen van hen ’s morgens zes uur de deur al uit waren gegaan. Toon was op Raadhuis geweest, op straat had hij daar dode Duitse soldaat zien liggen. Na enige tijd, ’t zal ongeveer negen uur zijn geweest, ben ik achteruit door de tuinen en de Vogelenzang naar de Kogerweg gegaan. Daar zag ik dat inderdaad de Russen de baas waren. Velen liepen in de richting van Texla om zich te melden. Teruggekomen hoorden wij zwaar geschutsvuur, wisten niet waar het geluid vandaan kwam. Naderhand vernomen dat Oude Schild ’s morgens beschoten was, dat er enkel doden en gewonden waren vnl in de havenbuurt en dat verschillende gebouwen, o.a. het café van J.D. Bakker in puin lagen.
Zowel te Oude Schild als in Den Burg hebben enkel Duitsers zich ’s nachts weten te redden. Zij zullen de batterijen wel gewaarschuwd hebben. Toen Bruin met zijn gezin en ik met Herman besloten de Hogerstraat te verlaten en onderdak vonden bij Piet Bakker in de Koogerstraat, troffen wij daar patrouillerende Russen aan. In gebroken Duits vertelde één hunner dat zij een groep van 400 Duitsers verwachtten uit de richting van Den Hoorn. De Duitsers zijn inderdaad gekomen, maar het duurde tot laat in de middag voor de grotere gevechten begonnen.
Toen wij ons huis in de Hogerstraat verlieten, was het ruim tien uur. Reeds waren de ruiten bij Bruin stuk. Omdat wij een aanval der Russen op de Fahrbereitschaft verwachtten moesten wij wel vluchten. Achteraf is gebleken dat wij net zo goed hadden kunnen blijven. Want niet de Russen, maar de Duitsers gingen tot de aanval over.
Op de Koogerstraat gekomen bij Piet Bakker, keerden reeds heel wat mannen terug, die zich hadden gemeld, eenparig was hun oordeel, dat we even goed thuis konden blijven. Bovendien was het verblijf op Texla levensgevaarlijk, een of andere Duitse batterij bestookte het bunkercomplex, waardoor Maarten Zijm werd gedood en de jonge Broekman zo ernstig aan een been werd gewond, dat amputatie moest volgen.
Wij besloten de vrouwen en kinderen in de Kogerstraat te laten, Jan en ik gingen samen op onderzoek uit in ’t dorp. Wij liepen over Steenenplaats, (veel Russen), Waalderstraat, Wilhelminalaan. Door ’t huis van den ouden Tompot, die ‘rustig’ aan ’t aardappelenschillen was, bij Jans moeder gebleven. Die wat opgebeurd. Zagen daar aan een boom de eerste oproeping van de ‘illegalen’, een gedrukt biljet, met de mededeling dat alle boven 17 jarige mannen zich moesten melden op Texla bij hoofdman Loladze. Niet opvolgen zou zwaar woorden gestraft.
Tot dat ogenblik was ons de gehele situatie nog niet duidelijk, wij waren het er over eens, dat actie op Texel alleen zinloos was. Wij konden niet geloven, dat voor geheel West Nederland de tijd al aangebroken was om de Duitse heerschappij af te schudden. Wij waren in de gelegenheid om nog even naar Marietje [Engelse radio] te gaan, zij wist ons geen nieuws te vertellen. Over acties in N. Holland kan zij ons niets zeggen.
Kwart voor één: Wij zijn teruggekeerd op de Kogerweg en vormen met elkaar een uitgebreid gezelschap van 7 volwassenen en 3 kinderen. Uit de erker zien wij Russen steeds lopend in de richting Stenenplaats, meest in dekking. Van richting Texla komt een particuliere auto, men zegt die van den arts Hellema, over de motorkap een rood-wit-blauwe vlag. Er werden N.S.B.ers mee opgehaald. Naderhand vernomen, dat er enigen w.o. Arie Dros en den onderwijzer Goedhart op Raadhuis gevangen waren gezet. De auto rijdt door de Witte- Kruislaan en keert nog eens terug. Door een der ramen zie ik, hoe Simon de Waal door een voorman der illegalen, een zekere Snoek, gewapend met geweer wordt opgehaald in de richting Texla. Snoek ziet er verwilderd uit.
De Russen verplaatsen zich dikwijls, de meesten zijn met gewoon geweer gewapend, een enkel heeft een automatisch wapen. Zij hebben het ‘Hoheitzeichen’ afgerukt. Onze indruk is, dat de “opstand” er voor de Duitsers niet gunstig voorstaat, het duurt te lang.
13 uur 35: Van de richting Steenenplaats komen 2 ongewapende jonge soldaten in Duitse uniformen aangelopen, midden op de weg. De een heeft over de linker, de ander over de rechterschouder een withouten stok met witte vlag van ± 80 x 80 cm. Tegenover Schoonoord, bij Tolens, staat een groepje Russen waarbij klaarblijkelijk een aanvoerder is. De soldaten dragen een vel papier over, er wordt heftig gepraat, wij kunnen er geen woord van verstaan. Voortdurend wordt er nog geschoten, af en toe schieten zij met een mitrailleur bij Schoonoord opgesteld. Na een kwartier verscheurd een der Russen demonstratief het overhandigde papier, de vlaggen worden afgerukt, de stokken weggeworpen. Het vreemde is, dat de ‘parlementaren’ niet terug gaan. Zouden het ook Russen zijn geweest? Naderhand vernomen dat het Oekrainers waren. Welke boodschap brachten zij? Zij praten frank en vrij met het groepje Russen.
Wij dan met elkaar in de voorkamer, behalve enkele schoten, is het rustig. Hoe zal de toestand zich ontwikkelen?
Ik ga na de maaltijd bij Ab Keijser een praatje maken. Hij huist met zijn vrouw in de achterkamer, tot mijn verwondering trof ik daar een paar illegalen aan, die ik niet ken en die bij Ab onderdak zoeken. Hun houding is niet bepaald heldhaftig, zij durven onder de gegeven omstandigheden niet gewapend de straat op te gaan. Ab verteld, dat zijn knecht ’s morgens zwaar gewond werd, toen hij naar zijn werk ging.
15 uur 35. Het laatste uur is het volkomen rustig, maar de Russen zijn actief. Zij waarschuwen de buurtbewoners, die voortdurend met hen komen praten nu uit het schootsveld van de mitrailleur te gaan. Vrouwen helpen hen aan brood en melk. Zij breken de broden en eten van de hompen. Wij maken een praatje met den aanvoerder, een groep van ca 20 burgers is om hem verzameld, hij haalt een spoorwegkaart van Nederland te voorschijn, vertelt, dat de communisten in Amsterdam de baas zijn en dat de Engelsen de hoofdstad tot op 20 km genaderd zijn. Plotseling klinkt kanongebulder en het fluiten van granaten. De groep zoekt dekking, spat uit elkaar, wij vluchten Bakkers huis in. Kort daarna volgt bombardement, dat naar ons gevoelen gericht is op Texla. Naderhand blijkt dat Den Burg beschoten is.
Het wordt een benauwend half uur dat toch maar 18 minuten heeft geduurd en juist om half 5 begonnen is. We horen de granaten inslaan, zien ook rook boven Den Burg. In een pauze gaan wij naar boven en zien dat het huis van de familie Kant zwaar beschadigd is. Opnieuw zwaar kanonvuur, er moeten honderden granaten vallen, maar wij denken er nog niet aan, dat Den Burg onder vuur ligt. Wij zien de Russen terugtrekken in de richting van het kerkhof [Openbare begraafplaats]. Een gewonde Rus is achtergelaten en ondergebracht bij Tolens. Wij zitten met elkaar achter in de gang, door de glas in lood ruitjes zien wij soldaten vóór langs het huis sluipen. Van in de erker zien wij aan weerszijden van de weg Duitse soldaten optrekken. Ook Russen achter de tuinwal van Jaap Roeper’s land, achter Bakkers huis zijn terug getrokken. Zij hebben de gehele morgen en middag de Vogelenzang onder vuur gehouden.
Plotseling tumult. Duitse stemmen eisen binnengelaten te worden. In volle actie doorzoeken soldaten het huis, vragen naar Russen. Zien hen ook hier en daar bij buren binnengaan. Zijn zeer zwaar gewapend o.a. met automatische pistolen, geweren en een ‘pantzerfaust’. Zij rollen een stuk licht geschut op luchtbanden aan en naderen het kerkhof. De Duitsers vinden een Rus en voeren hem weg. De ruiten vallen aan scherven, de kinderen huilen, Sijp Flens en Bruins dochtertje zitten samen op het toilet. Onder het bombardement praten wij erover om naar De Hal te gaan, waar het zeker veiliger zal zijn. Maar onder/midden in een beschieting kunnen wij het huis niet verlaten. Een gewonde Duitser, zijn linkerhand in een bloedige doek gewikkeld, komt aanstrompelen, steunend op stok. Een witte ambulance rijdt hem voorbij, ik hoor hem roepen: “Sanni- Sanni”, maar de ‘Sanitäten” verstaan hem niet. Hij gaat de poort binnen van huis aan overzijde, komt er na enige tijd weer uit vandaan. Weet niet waar hij gebleven is.
17 uur 45. Henk Boon, in civiel, blootshoofds, de armen omhoog 2 Duitsers met geweren in aanleg achter hem, wordt gedwongen in richting Steenenplaats te lopen. Wij zien hem zo ver mogelijk na en vrezen, dat hij als franc-tireur op kerkhof gevangen is genomen. In de ambulance auto bij de Bogerd zien wij gewonde Duitsers dragen. De Russen zijn vermoedelijk reeds op Texla teruggetrokken.
18 uur 30. ’t Is wat rustiger, wij blijven nog een poosje en besluiten dan naar de Hogerstraat terug te gaan. Er is op de Kogerweg weinig schade, alleen zijn er nogal wat ruiten stuk. In Hoogerstraat is ’t erger. Op Steenenplaats zeker nog 50 zwaargewapende Duitsers, er wordt in de richting van Texla voortdurend geschoten. Wij komen in ons huis door de Vogelenzang. Piet Moerbeeks huis is zwaar beschadigd o.a. heel stuk uit het dak. Bij Bruin aan de achterzijde meeste ruiten kapot, bij Pereboom wonder boven wonder hoegenaamd geen schade. In Den Burg moet de toestand ontzettend zijn, veel huizen liggen in puin. Jan gaat even naar zijn Moeder en vertelt dat huis van Jan Teun in lichterlaaie staat. Trachten nog iets te redden van wed. Kooimans huis a/d overzijde. Volgende dag bleek dat dit ook was afgebrand. De Duitsers zijn prikkelbaar, het is acht uur, wij moeten in de huizen blijven. Wij hebben echter reeds gehoord, dat Han Moerbeek zwaar gewond is, dat de oude Verstegen werd gedood evenals Koorn de timmerman met enkele huisgenoten.
Ruimen de scherven op bij Bruin, Rina kookt pap. Wij gaan liever niet naar boven om te slapen. De kinderen gaan evenals wij gekleed naar bed, ik zelf besluit op een paar stoelen te gaan slapen. De dag is om, wij zitten bij de carbidlamp. De Duitsers zijn n.a.m. aan de winnende hand. Den Burg is door een ramp getroffen, er is onzegbaar veel leed over het dorp gekomen. Henk Boon is vrijgelaten, van de illegalen is niets te bespeuren. Toon hebben zij sinds de vroege morgen niet meer gezien. Buurman Keijser wijst ons achter ’t huis op rood-gekleurde hemel. Ik ga naar boven en zie de torenspits in den donkeren avondhemel ter linkerzijde fel verlicht. Er moeten verschillende huizen nog in brand staan. De vrouwen zijn ongerust, wij troosten hen door te zeggen dat met de bestaande windrichting voor deze zijde van het dorp geen gevaar bestaat. Voortdurend klinken nog schoten, wij eten nog wat en gaan allen in 2 aangrenzende kamers naar bed. Wat zal de nacht ons brengen?

Zaterdagmorgen 7 April 9 uur 30. Vannacht vrij goed geslapen, vanmorgen om half acht met Bruin een wandeling gemaakt door àlle straten ven het dorp. De verwoestingen zijn ontstellend, er is een veel grotere schade aangericht dan ik kon vermoeden. Weverstraat, Parkstraat en Warmoesstraat zijn het ergste getroffen, maar ook de Wilhelminalaan heeft het zwaar te verantwoorden gehad. Het huis van Eelman (De Klomp) in de Warmoesstraat is tot den grond afgebrand, zo ook het huis van Jan Bruin (Jan Teun) en een tegenoverliggend huis. Vooral de kappen der huizen kregen te lijden. Op straat is het een ruïne. Op de hoek van de Parkstraat en de Weverstraat is de straat versperd door omgevallen bomen. Rieswijk vertelt ons, dat hij zijn enige zoon verloor. Gerrit van der Vis kwam om in de Weverstraat, de Koorn op de Willem de Zwijgerlaan [Willem van Beierenstraat?]. Kees Moijen en Wiep Ruyter in de gang bij bij Kees Moijen. Het is nog maar enkele dagen geleden, dat ik met Moijen zat te praten. Nu is hij verminkt uit de ruïne van zijn huis gehaald.
Overal liggen hulzen van geweer- en revolverpatronen, splinters van granaten. Bij de Steenenplaats zijn heel wat Duitse soldaten. De commandatur is tijdelijk ondergebracht in het huis van Jan Agter op de hoek van de Weverstraat.
Met Bruin diens schoonvader, een oude man van 82 jaar, op een brancard die wij op een handwagen plaatsten, naar de Laagte gehaald bij de Hal. De man is een beetje kinds en kon niet in het half verwoeste huis in de Parkstraat blijven. Op de Hal vernomen, dat ook de Duitsers in de jeugdherberg, die tot hospitaal was ingericht (zg. Revier) ’s nachts vermoord werden. Terugkomend in Den Burg droegen wij de brancard terug naar het ziekenhuis in de Gasthuisstraat. In de Parkstraat verzocht ons een majoor om uit de Doopsgezinde Pastorie een gedode Duitser weg te willen halen. Hij ging nu voor, het lijk lag achterover op de grond en vertoonde een gapende wond in de hals. Wij hebben het op de brancard gelegd, de majoor ging ons voor en liepen over de Groene Plaats naar Hotel Texel. Daar lagen naast de serre, onder een afdak reeds een tiental andere lijken van Duitse en Russische militairen. Ook dat van Hol was er bij, denonderofficier, die steeds voor een ieder klaar stond en ook mij menige dienst bewezen heeft. Wat was hij blij, toen hij in Februari eindelijk zijn brief met kerstwensen kreeg, hoe opgewekt vertelde hij mij van zijn zoon, die op bezoek was geweest. Het was mij niet mogelijk aan deze man een hekel te hebben. Alle lijken waren aan het hoofd ernstig verminkt. De man, die wij vervoerden was onderofficier, de majoor zei ons: “Dat is geen oorlog, dat is moord”.
Opnieuw het dorp ingegaan en Tiesse, den directeur van gemeentewerken mijn hulp aangeboden. Was reeds bezig om enkele brokstukken van gebouwen, die gevaar voor instorten opleverden te laten omtrekken. Het huis van de postdirecteur in de Parkstraat verloor de gehele oorgevel. Op de vliering lag het lijk van een Duitse soldaat, de man die gevlucht was bij de overval door de Russen. Bij het bombardement was hij ernstig getroffen en onmiddellijk gedood. Het heeft veel moeite gekost het lijk naar beneden te halen. In de Nieuwstraat ook ernstige verwoestingen, de school is een ruïne, het museum is er beter afgekomen. Het schoolhuis is volkomen onbewoonbaar. De lijken van burgers, die men vond zijn neergelegd in het brandspuithuisje. Ab Keijser opgezocht, zijn dochter had 24 uur in het ziekenhuis gewerkt en was doodop. Het meisje is nog maar kort in de verpleging, maar heeft al heel wat meegemaakt. Nog een geluk dat door den oorlog een chirurg, Vening, op Texel was. Kwam hem tegen, ziet er ook doodvermoeid uit.
Het is opvallend hoe weinig mannen men ziet. Klaarblijkelijk houden velen, vooral jongeren, zich schuil.
14 uur 30. De Russen hebben zich teruggetrokken, vermoedelijk op het dorp De Waal. Het is niet gemakkelijk om daarover juiste gegevens te bekomen (zie hieronder). Het is wel zeker, dat ze in de Eierlandse polder zijn, o.a. op het voormalige vliegveld Vlijt. Nog steeds draagt men gewonden op baren naar de Gasthuisstraat en doden naar de Nieuwstraat. De Waal is van half 1 met granaten beschoten.
14 uur 50. Ik zie zwaar bewaakt zes Texelse mannen opbrengen naar de Groene Plaats. Hebben vanmorgen daar ook al uur lang gestaan. Zijn verdacht als franc-tireurs, en gepakt in Oude Schild. De eigenlijke aanvoerders van de illegalen zijn in geen velden of wegen te bekennen.
15 uur. De zes mannen zijn aan het werk ter ontruiming van het postkantoor.

Bijlage over de toestand in De Waal: Op Zaterdag 21 April bezoek gebracht aan De Waal. C.A. Keijser deed me het volgende verhaal omtrent de gebeurtenissen daar.
De Waal is op 7 April (’s Zaterdags) om half drie voor de eerste keer gebombardeerd gedurende een kwartier. Meteen is toen de toren stukgeschoten en de kerk in brand. Het gebouw is een puinhoop, alleen de muren staan nog gedeeltelijk. Een tweede bombardement volgde om 5 uur en duurde even lang de eerste keer, het derde begon om 19 uur 15 en duurde 20 minuten. De bevolking was niet gewaarschuwd, maar tengevolge van de berichten uit Den Burg van de vorige dag, voor een groot gedeelte reeds weggetrokken het land in, om half 1 begon de uittocht naar Spang en elders. De Russen lagen aan de Bomendijk maar waren reeds ’s avonds 6 April weggetrokken naar Eierland. Op 7 April ’s morgens trokken Duitsers van De Waal in de richting van Oude Schild. Toen het laatste dorp door de Russen bleek ontruimd te zijn trokken de Duitsers over De Waal in de richting van Den Burg. Er waren wat Duitsers achtergebleven, die echter door de Russen werden verjaagd. De laatsten nestelden zich a/d zuidzijde van het dorp. Na het 3^de bombardement zijn de Russen de Duitsers achterna gegaan tot de Marsweg en Ongeren. Op Ongeren hebben de Russen toen zelfs nog 2 stukken licht geschut meegenomen. De nacht van Zaterdag op Zondag was rustig. Zondag om 8 uur 30 kwamen de Duitsers, zwaar schietend weer opzetten, maar de Russen waren toen al lang weer verdwenen. Toen schoten de Duitsers op de burgers, die uit De Waal vertrokken. Klaas Kooiman fietste op de Oosterenderweg, hoorde roepen, stapte af, begreep niet wat men zei en werd doodgeschoten. Kees Piet Witte had helaas hetzelfde lot te verduren. Beiden stierven op de Oosterenderweg. De laatset wilde weer opstappen.
Dinsdag kwam in De Waal bezetting en werd er een munitiedepot gevestigd.

Er zijn nog verschillende mannen door de Duitsers opgepakt o.m. Jo Duinker en twee zoons van Pen. Jan Bruin heeft gezien hoe gisterenmorgen Jo Duinker met een band om de arm, maar zonder geweer door de Duitsers (met de armen omhoog) werd weggevoerd. Waarschijnlijk wist hij nog niet dat de Fahrbereitschaft Duits was gebleven. Goedhart de N.S.B. onderwijzer vertelde Bruin en mij, dat hij naar De Mok was gegaan om voor Duinker en de andere mannen te pleiten. Jan Bruin zei hem, dat de meeste mannen gedwongen werden een geweer te dragen. “De moeilijkheid is,” zei Goedhart, “om uit te maken, wie wel en wie niet gedwongen het wapen in handen nam”. Op de Mok waren de mannen in geen geval, vertelde hij. De Waal is opnieuw gebombardeerd om half zeven, 8 uur 30. Om half zeven klonk weer zwaar geschutvuur, de Waal werd beschoten. De Russen zijn van Texla teruggetrokken en verschansten zich o.m. in de Bomendijk, waar ze wegkruipen in de zg Deckungslöchen.
Jaap Roeper gesproken, vertelde hoe hij geprest was om de lijken van 9 Duitse soldaten van Hotel Texel naar het kerkhof te rijden op platte kar.
De doktoren-chirurgen Van Driel en Lindeboom uit Den Helder gekomen met Mok-bootje ter aflossing Dr. Vening. Ze ziekenauto’s, zowel van Nederlanders als van Duitsers rijden herhaaldelijk ons huis voorbij. Om half zes, Gijs Duinker op brancard naar Gasthuis zien brengen, heeft ernstige hoofdwond,
8 uur 40. Opnieuw van dichtbij kanongebulder. Duitse schildwachten verzekeren ons, dat het geen kwaad kan, een batterij beschiet opnieuw De Waal. Ook daar zal niet veel blijven staan. De vrouwen zijn nerveus, sommigen huilen. Ze zijn bang om nog eens de ellende van gisteren mee te moeten maken. Zij kruipen in de kelder, die misschien sterk genoeg is om de grote granaten weerstand te bieden.
Met Sijtje Verstegen gesproken. Was in de Waalderstraat bij schoonvader. Tijdens het bombardement is de oude Verstegen door scherf in de borst dadelijk gedood. Zij is toen met de kinderen door Waalderstraat naar Spang gegaan. “Het was een ware uittocht in de Waalderstraat”, vertelde zij. Vanmiddag 5 uur kwam ze terug, de Waal is goeddeels verwoest, de kerk uitgebrand. Er zijn enkele doden, de burgerij kreeg gelegenheid om het dorp te ontruimen. De meesten hebben dit gedaan. Greet en Herman met vrouw van Kees van Corrie en de kinderen zijn naar Molenbuurt getrokken. Andere groepen verzamelden ook buiten Den Burg. In Brakestein sliepen 20 man in het stro, in De Veen 70 man. Het gebulder der kanonnen verstomd, af en toe klinkt nog een geweer of een mitrailleur.

Zondagmorgen 10 uur 10. Goed, weer op bed, geslapen. In ’t dorp is rust. Smit, de schilder, vertelde hoe zijn twee kinderen van De Waal, gisteren in namiddag, door sloten en greppels naar Den Burg kwamen. Zijn beste pak en japon van vrouw namen ze mee. Oorspronkelijk had de hele familie in De Waal gezeten- op de vlucht.
Voor huis Pereboom schildwacht- Pool. Was voor de invasie in Arbeidersdienst geweest en toen genoodzaakt dienst te nemen. Den Burg wordt beschoten van Den Helder uit. Heb zelf een vijftal onontplofte granaten gezien, kaliber ruim 10 cm. Op Suikerweg ligt echter een blindganger met diameter van zeker 20 cm! Russen trekken langzaam terug op De Koog, Eierland en de duinen.
11 uur 15. Rondgang door dorp. Er zijn nu 24 doden geborgen. Straten zijn weer vrij. Zag bij Maarten jonge Duitser ‘organisieren’ d.w.z. wegnemen wat eetbaar was. Zal vanmiddag zeel van zijn boedel overbrengen naar Rina.
Van Groene Plaats peloton Duitsers op fietsen zien vertrekken, in volle uitrusting. Ik stond er opmerkzaam naar te kijken. De laatste Duitser, mij ziende, merkte niet zonder humor op: “Nun gehen wir die Russen endgültig schlagen. Endgültig [tenslotte] sage ich”.
12 uur. De Waal is Duits. De Russen zitten in De Koog en Eierland. Duitsers trachten via het Noorden Eierland te bereiken.
Wilke Wassenaar is gisteren uit Amsterdam teruggekeerd. Had in Alkmaar al van de ‘putsch’ op Texel gehoord. Men vertelde daar, dat er 300 doden onder de burgers waren. Uit alles blijkt, dat de Russische opstand zuiver plaatselijk was en dat de actie der illegalen dientengevolge niet parallel liep met verzetsacties elders in Noord-Holland.
Buisman in de Parkstraat vond in kast verborgen Rus. Was reeds aangekondigd dat verbergen van Russen met de dood gestraft zou worden. Daarom meldde Buisman de Rus aan. Werd door paar soldaten gehaald, naar Schildereinde gebracht en daar zonder vorm van proces doodgeschoten.
Zuster Doné in huis bij Jaap Roeper was gisteren op Texla ter verpleging gewonde Russen toen Duitsers Texla bezetten. Voor haar ogen werden de 5 russen doodgeschoten, men stuurde haar naar huis. Naderhand huiszoeking bij Jaap Roeper, men was bang dat zij nog Rus verborgen hielden.
Kwart voor zes. ’t Is een prachtige dag met heerlijk zonnig lenteweer. Uit de richting De Koog komt kanongebulder. Toen ik vanmiddag omstreeks 2 uur de Steenenplaats passeerde, stond daar groepje mensen bij Rus in overal, daar opgehangen aan landwijzer van de N.S.B.
Ik was met handwagen op weg naar Maartens huis om daar van de inboedel het een en ander in veiligheid te brengen. De gehangene maakt Mongoolse indruk en was een zware, donkere man. Hing als een pop, het hoofd naar beneden. Publiek keek er naar in alle kalmte. De Duitsers vertelden, dat de Rus met een scheermes een jong Duits officier mishandeld had, het bloedige mes had men in zijn zak gevonden. Het is een feit dat sommige lijken van Duitsers afschuwelijk waren toegetakeld. Naderhand vernomen, dat de Rusonderdak gevonden had bij Willem Zegel te Oude Schild. Deze gaf hem de overal. Willem Zegel en vrouw weggevoerd, het huis werd gekocht door Boekel om het naderhand terug te kunnen geven.
Huis van Maarten zwaar getroffen, heb vnl klederen meegenomen en enkele goede meubelstukken. Op terugweg naar huis, hing de Rus er nog steeds. Vermoedelijk waarschuwing aan de bevolking. Omstreeks 16 uur heeft Piet Spigt, gemeentewerkman, het lijk afgenomen en hier of daar begraven.
De gedode Duitsers woorden naar het kerkhof gebracht, de Russen begraaft men overal, waar er gelegenheid voor is. Van Gemeenteweg o.a. aan de Driehuizerweg voorbij het R.K. kerkhof, a/h Voetbalwegje en de Hallerweg.
In nacht Zaterdag op Zondag zijn Russen teruggetrokken op de bunkers in de Eierlandse polder. Duitsers hebben vrij wat versterkingen aangevoerd o.a. met de ‘Twee Gebroeders’ naar De Mok. Batterijen o.a. van Molenbuurt beschieten plaatsen waar Russen zich ophouden. Greet en Herman schijnen naar ’t Hooge uitgeweken te zijn.
Om kwart voor vijf zag ik Jules Lens, de commies en klaarblijkelijk voorman der illegalen, tussen twee Duitsers met getrokken geweren over Steenenplaats opbrengen richting Texla. Een tiental meters er achter liepen o.m. Goedhart en Muller. De laatste, een Duits leider van een bouwonderneming, schijnt bewerkt te hebben, dat Jules, die ’s morgens was vrijgelaten, weer werd gegrepen.
Mar zegt, dat de zoons van Pen aan de Zuidelijke batterij zijn doodgeschoten. Zekerheid is niet te krijgen.
8 [20] uur 15 Met Jan Bruin nog wandeling in het dorp gemaakt, hebben o.a. vier van de zes mannen gezien die in Oude Schild gearresteerd waren. Waren vrijgelaten en dolgelukkig. Wij hebben in de Parkstraat bij den ouden Keijser en bij De Gorter met spijkers ramen en deuren verzekerd.
Omtrent ’t front elders vernemen wij slechts geruchten. Marietje wist te vertellen, dat de Engelsen Zwolle beschieten en dat Coevorden bezet is.
Er klinkt weer kanongebulder, de projectielen vliegen over het dorp heen, in richting Eierland. Wij raken er al aan gewend.

Maandag 6 [18] uur n.m. 9 April. Vanmorgen in de Vogelenzang aangehouden door een ‘Oberleutnant’, een oudere man. Vroeg naar persoonsbewijs, en trachtte er achter te komen wat ik op Texel deed. Er was een burger bij hem, die ik niet kende. De luitenant vroeg hem of hij mij kende, het antwoord was ontkennend. Daarop vergezelde de luitenant mij naar huis en deed onderzoek op mijn kamer. Was zeer belangstellend naar mijn koffer met papieren, waarop aantekeningen Texelse geschiedenis. Opende linnenkast, vond daar mijn Zeiss prismakijker en nam hem in beslag omdat ik noch een aankoopbewijs, noch een vergunning ervoor had. Kon mij tot den burgemeester wenden voor teruggave. Dit vergeefs geprobeerd.
De heer Tiesse verzocht mij de leiding te willen nemen van een voorlopige telling van de verwoeste en beschadigde huizen te Den Burg, Oude Schild en De Waal. Daarvoor 3 helpers w.o. hun timmerlieden gevraagd. In den Burg 48 huizen totaal vernield of zodanig beschadigd, dat van herstel geen sprake kon zijn, 96 huizen beschadigd, maar herstelbaar, enige honderden huizen licht beschadigd.
In De Waal en O. Schild schade vrij ernstig. Kerk De Waal en enige huizen totaal verwoest, veel huizen beschadigd. In O. Schild 10 huizen verwoest, vele beschadigd maar alleen in het havenkwartier. Schuiten van J. Bruin en Zuidewind licht beschadigd, lag o.a. blindganger in ruim Zuidewind. Marsdiep gedeeltelijk gezonken.
Het aantal doden nu tot 45 gestegen. Piet van Wessem vannacht overleden, zou zich verloven met Tine Bakker. Beiden hebben lang bij mij schoolgegaan.
Vrij uitvoerig verslag der gebeurtenissen aan Piet Mijksenaar geschreven, zal trachten brief mee te geven aan verpleegster, die naar Den Helder gaat.
20 uur 30. Er klinkt nog voortdurend gebulder van licht geschut. Komt vermoedelijk van De Mok en het Loodsmansduin. Ik vernam, dat de Russen in drie groepen weerstand bieden. Groep I op Vlijt en omgeving, die omsingeld zou zijn, groep II te Cocksdorp, die van Vlieland uit beschoten wordt, groep III in de Nederlanden ‘die in zee gedreven wordt’.
Men zegt, dat er parachutetroepen zijn neergelaten in Gaasterland.

Dinsdag 10 uur. ’t Is rustig. Bizonderheden over het Texelse front ontbreken. Van anderen via den ouden officier Heinz vernomen, dat de groep, waartoe Jo Duinker en de beide Pens behoren, gefusilleerd zou zijn.
Kerk in Binnenburg bezocht. Heeft enige voltreffers gehad. In ’t schip grote ravage. De houten vloer daar gedeeltelijk weggeslagen. Verwonderde mij erover, dat er geen oude zerken lagen. Trekbalk in kap in tweeën geschoten, groot gat in dak en in oostelijke zijmuur. “Men” zegt, dat de Russen van ‘Vlijt’ en Cocksdorp zijn verjaagd. Achteraf blijkt, dat ze nog in de Witte Hoek en op de Vlijt zitten.
De gedode burgers zijn opgebaard in de Doopsgezinde kerk.
18 uur. ’t Is prachtig zomerweer zoals de vorige dagen. Vanmiddag heeft in de Doopsgezinde kerk familie en publiek gedefileerd langs de 28 kisten: 17 van protestanten, 11 van katholieken. Opgesteld op schragen voor de preekstoel lagen veel voorjaarsbloemen vnl. kleine narcissen. Heeft uren lang geduurd.
Groepen doodvermoeide Russen komen de Kogerweg af en wandelen naar hun kwartieren in ’t dorp. Op allerlei ‘gerequireerde wagentjes’, zelfs van kinderenslepen of duwen zij hun zware uitrustingsstukken mee. ’t Is den mannen aan te zien, dat zij heel wat hebben meegemaakt. Schijnen dus dagen en nachten achter elkaar in actie te zijn geweest. Werden toen pas afgelost 21 uur. Er komen een paar boerenwagens binnen met beddegoed o.a. van Roel Stoepker. Is gevlucht van Vruchtbaaroord. Boerderij na boerderij in de Eierlandse polder wordt beschoten en brandt af. Vluchtelingen uit de polder gaan naar Oosterend en Den Burg.

Woensdag 11 April. Vanmorgen de 11 kisten baar Katholieke kerk zien brengen, begeleid door burgers met hoge hoeden. Dragen kransen mee, niet groot, met linten in groen en zwart, de Texelse kleuren. Dienst in Katholieke kerk en begrafenis daarna.
Vanmiddag half uur gewandeld op Koogerweg tot dienst Doopsgezinde kerk afgelopen was voor familie en genodigden. Duitse officier met 4 soldaten, die 2 kransen droegen sloten zich onmiddellijk achter de 5 wagens aan. Daarna familie, de burgemeester, Rode Kruis, de wethouder C. Keijser Hzn, de ontvanger en ander gemeenteambtenaren. Tenslotte honderden uit de burgerij. Op voorplein kerkhof nog een korte dienst, waarna de plechtigheid afgelopen was. De teraardebestelling heeft daarna plaatsgevonden in een gemeenschappelijk graf.
De situatie van het front wordt duidelijker. Russen beheersen Eierland, Duitsers genesteld in Ruige Dijk en dijk van het Noorden. Duitsers schijnen veel verliezen te lijden, de Russen zijn n.l. uitnemende scherpschutters. ‘Casino’ in Den Burg ingericht als hospitaal. De ‘Wagemaker’ vaart af en toe net gekwetsten naar Den Helder.
Men zegt dat batterij is geplaatst bij de Witte Engel.

Zondag15 April. Toestand in grote lijnen dezelfde gebleven. De Cocksdorp zou vannacht zwaar beschoten zijn. Nog steeds branden in de Eierlandse polder boerderijen af, genoemd Padang, Oorsprong, Weilust, Fortuin in de Eendracht, Padang, Klein Zeeland.
Jo Groenewold en familie van Padang teruggekeerd, waar 20 mensen w.o. familie Tolleman en De Lugt waren. Zaten midden in de vuurlinie. Zonder kleerscheuren afgekomen. Vandaag enige malen platte boerenwagens met dikke laag stro, waarop gewonden uit Eierland, zien binnen komen voor noodziekenhuis. Treurig gezicht.
Gisteren het archief van het weeshuis in veiligheid gebracht. Was geborgen in grote brandkast, die met handgranaten stuk was gegooid. Hopeloze ravage, alle stukken door elkaar. Was klaarblijkelijk naar geld of kostbaarheden gezocht. Met handwagen alles vervoerd naar Raadhuis en met sortering begonnen.
Zojuist vernomen, dat Goedhart en Jules- ‘les extrèmes se tombent’ samen dag van bombardement aan De Veen waren. Goedhart blij dat Jules zijn huis opruimde. Jules weer door Duitsers gepakt, maar weer ontvlucht.
Merkwaardig de gesprekken van sommigen uit de burgerij: Sommigen zijn bevreesd voor terugkeer der Russen. ’s Nachts klinkt af en toe en ook overdag het gieren der granaten. Men beschiet klaarblijkelijk bunkers en stellingen der Russen in Eierland en bij de vuurtoren.
Alinea onleesbaar doorgestreept.
Van Marietje gehoord, dat de Engelsen in Leeuwarden, Dokkum, Harlingen en Stavoren zijn. Friesland is dus bevrijd. Ook Barneveld werd bezet. Het begint er op te gelijken, dat wij eindelijk van de ellende af zullen zijn. Ook Groningen (stad) en Zoutkamp zijn genomen. In Leeuwarden was in ’t geheel geen Duitse bezetting.

Dinsdag 17 April 1945. De pastoor van De Cocksdorp gesproken. Vertelde dat De Cocksdorp voor het eerst beschoten is op Zondag 8 April ruim 10 uur 10, duurde ± 10 minuten. De kerktoren van de R.K. kerk is toen dadelijk getroffen. Juist een week daarna op Zondag 15 April half drie volgde een zeer hevige beschieting van het dorp, die tot diep in de nacht heeft voortgeduurd. Er zijn zeer veel huizen verwoest, practisch is er geen huis onbeschadigd.
Noemde de namen van ca zes mensen, waarvan Michiel de Graaf, die gedood werden. Eindelijk zijn een paar mannen met witte vlag Maandagmorgen naar Sir Robert Peel getrokken, waar Duitse batterij stond met verzoek het dorp niet meer te willen beschieten. Konden daaraan geen gevolg geven, hoewel de mannen uitdrukkelijk verzekerden, dat in het dorp geen Russen waren. Duitsers zijn Cocksdorp binnengetrokken.

16 April om 18 uur. De Russen zitten thans in 2 complexen, te weten in de Witte Hoek, d.i. in de bunker rond de vuurtoren en in de bunkers van Vlijt. Worden thans beschoten met kramboengeschut. R.K. kerk en pastorie waarschijnlijk onherstelbaar beschadigd.
Ook iemand uit De Koog gesproken. Vertelde van vele slachtoffers onder de Duitsers en de angst van deze voor de Russen, die goede scherpschutters zijn. Enkele huizen verwoest, schade valt over ’t algemeen mee.
Merkwaardig blijft de positie van de noordelijke batterij, die door de Russen omsingeld schijnt te zijn, maar die allang niet meer schiet. Men zegt, dat 50 Russen zijn gevangen genomen in Eierland en via De Mok weggevoerd zijn. De krijgsgevangenen zouden verteld hebben, dar zij onder aanvoering stonden van een Russisch kapitein en dat enige honderden Nederlanders meevochten, die voor het grootste deel niet van Texel afkomstig waren en op het eiland gesmokkeld werden. Lijkt mij onwaarschijnlijk, hoewel ik vermoed, dat inderdaad wel Nederlanders met de Russen meevechten.

Donderdag 19 April 1945. Het is nog steeds prachtig weer, hoewel de wind enkele dagen noordelijk is. Gisteren eerst conferentie gehad met den doopsgezinde predikant Van der Veer en een onderwijzer ter bespreking actie voor den getroffenen. Mij verzocht tekst te maken voor affiche. Heb daaraan voldaan en vanmorgen naar de drukkerij gebracht. Er komt een ernstig woord van de geestelijkheid, dat Zondag in alle kerken verkondigd zal worden, in de scholen komen spandoeken.
Bezoek gebracht aan museum. Is er vrij goed vanaf gekomen, alleen veel glasschade. De historische afdeling is slecht, zonder meer. De beste boeken zijn gestolen. Ik erger me daaraan.
Gisteren de burgemeester gesproken. Had in zijspan motorfiets van Duits officier tocht over heel Texel gemaakt, vertelde ons, dat de Russen in Eierland zich Dinsdagmiddag hadden overgegeven, dat er alleen nog een groep weerstand bood in de bunkers van de Slufter. Vannacht heeft weer zwaar geschutvuur weerklonken, de laatste Russen zullen wel vernietigd worden. De strijd is wèl ongelijk. Er is gebruik gemaakt van vlammenwerpers, pantserauto’s en zelfs van kleine tanks met dynamiet gevuld die radiografisch bestuurd worden. Er schijnen 50 gevangenen gemaakt te zijn. C. Keijser Hzn, de wethouder verzekerde mij, dat er 2 Texelaars onder waren. Ik weet uit zekere bron, dat op De Mok 10 krijgsgevangen Russen zijn binnengebracht, Maandag of Dinsdag, en dat deze gisterenmorgen zijn gefusilleerd. Bij de andere Texelse Duitse posten, waar ook Russische krijgsgevangenen zijn, zouden tegelijkertijd de gevangen genomen Russen doodgeschoten zijn. Ga vanmiddag met ponniewagentje naar Den Hoorn. Van W.A. Lap vernomen, dat Teso het druk heeft en dat de boten herhaaldelijk varen met wapens, ammunitie en gewonden.

Vrijdag 20 April 1945. Gisteren een bezoek aan Den Hoorn gebracht: heen met ponnywagen en terug op de fiets. Bezoek gebracht aan Trijntje Dros gehuwd met Aris Smit. Van haar vernomen, dat de batterijen van Loodsmansduin en De Mok Den Burg beschoten hebben. De grote granaten zijn dus van Den Helder afkomstig. Trijntje klaagde, dat in een stormachtige nacht letterlijk àl haar kippen gestolen zijn, dat haar enige paard werd ‘genaasd’ en dat ook vrijwel alle schapen weggehaald waren. Het zijn deze kleine boertjes, die wel het zwaarst getroffen worden.
Cor Bakker heeft in opdracht van de Duitsers 1500 schapen gevorderd, die vandaag van het land gehaald moeten worden. Het vee moet naar Den Helder worden gebracht: het lijkt erop of de Duitsers de stelling van Den Helder provianderen voor langdurige verdediging. De boeren hebben het wel te verduren. De broer van Rina Kuiper gesproken, die uit Eierland kwam. Van hem en anderen hoorde ik, dat Weilust, Jachtlust, Maurick, Prinsenhage, De Korenschoof, de boerderij van Jan Stammes, Van Exel, de graanschuur van Jo Flens, Padang, Van Andel (Eendracht), Ruimzicht, Vianen en nog andere boerderijen verbrand waren. Hij vertelde me hoe op de nog niet verwoeste boerderijen en woonhuizen door de soldaten huisgehouden is. Hoogdrachtige varkens en runderen werden geslacht, alles wat den soldaten aanstond werd geroofd, ondanks het feit, dat de oorlogsrantsoenen aan de militairen werden uitgedeeld. Per dag krijgen zij o.a. 8 sigaretten. Het schijnt, dat de Polen verminderde rantsoenen krijgen, zij verontschuldigden zich, dat zij moesten ‘organiseren’ om geen gebrek te lijden.
Dinsdagmiddag zouden volgens dezelfde zegsman op Vlijt 14 Russen gevangen zijn genomen en 4 Hollanders, waarvan een zekere Boerhaven, een man, die ‘chef’ werd genoemd. Nog vernomen, dat de reddingboot van Cocksdorp met schipper Bakker spoorloos verdwenen is. Een feit is het, dat Bakker van Oosterend naar De Cocksdorp is gegaan en dat hij niet terugkeerde.
De Koog. Gisterenavond stonden in het Mienterglop weer een stuk of wat Duitse kanonnen bij Bakker, waarmee de duinrichel beschoten werd. De Russen zitten klaarblijkelijk in de duinen (ooggetuige mededeling). Op ’t ogenblik klinkt ook weer geschutvuur van De Koog.
Gisterenmiddag overal op het eiland affiche aangeplakt met mededeling ‘Inselkommandant’ dat het verbergen of onderdak verlenen van Russen met de dood wordt gestraft en dat het huis wordt afgebrand.
In de nacht van Woensdag op Donderdag zijn aan De Waal volgens verschillende zegslieden drie Duitsers door Russen doodgeschoten. De Russen hadden aan De Waal nog een munitiedepot bij xxx.
Gisterenavond om ± 7 [19] uur kwam bij de Fahrbereitschaft een Duitse dienstauto aan met gevangen gewonde Russen. Vanmorgen omstreeks half vijf uur werd een kudde gevangen genomen Russen in de richting van De Mok gedreven. Ik schrijf dit dagboek op het Raadhuis op de afdeling Gemeentewerken, waar mensen van het hele eiland komen over hun schadegevallen. Van velen hoor ik, dat zelfs hier en daar in Eierland ook nog Russen zitten. Zij voeren een guerillaoorlog, die de Duitser nog steeds verliezen bezorgt. ’s Nachts verspreiden zij zich en gaan op voedsel uit. Hun ammunitie schijnt op te raken. Bij de gevechtshandelingen in Eierland is het hoofd berxxties gevestigd geweest in Pomona.
School in Midden-Eierland en de gehele buurt daar zijn van den Ruige Dijk af met kanonnen beschoten. Toen een Nederlander mededeelde op Pomona, dat de gehele buurt bewoond was, kreeg de bevolking een uur de tijd om zich in veiligheid te brengen. In de woning van De Vries, h.d.s. In Eierland hebben vooral jonge soldaten zich te goed gedaan aan de inhoud van waalglazen.
Kuiper vertelde mij van verschillende Duitsers vernomen te hebben, dat zij slechts wachten op de Engelsen om zich over te geven. Overgeven aan de Russen zou de dood betekenen, was de algemene opvatting.

23 April 1945. Op Steenenplaats is opnieuw biljet opgehangen ‘een laatste waarschuwing’ om geen Russen onderdak te verlenen. De boeren moeten hun hooischelven nazoeken, ook des nachts. Aan Hollandseweg nij Cocksdorp zijn weer drie Duitsers doodgeschoten, daarop zijn de boerderijen Rotterdam en Holland in brand gestoken. Men zegt echter, dat Rotterdam reeds verbrand was, waarschijnlijk is daar alleen een klamp verbrand. Op Holland had zich een Rus verscholen, hij schijnt de drie Duitsers neergeschoten te hebben.
Gisteren in m’n eentje prachtige wandeling gemaakt door de Hemmer naar Den Hoorn. ‘Te gast’ bij Aris en Trijntje, met Aris diens oudste jongen grote wandeling gemaakt tot bij De Mok. Voor ’t eerst duidelijk geworden hoe de situatie in deze hoek van Texel is. Teruggewandeld langs Hemmerkooi. Vermoeid maar voelde mij uitstekend. In normaler tijd ga ik er nog eens heen en zal dan foto’s maken. ’t Is een schilderachtig land daar bij Den Hoorn.
Vandaag jarig. Rina bakt cake, ik kreeg 10 eieren en had nog boter te goed. Om toch iets uit te kunnen delen, pakje Duitse Kyrian sigaretten gekocht, kostte F 45,-! Beter als zo heel weinig!
Er schijnt herrie te zijn over het door mij opgestelde affiche. Ik heb het overal in het dorp laten ophangen. De Christelijke schoolmeester Slort/Hort is gevallen over de woorden” ’t Is een toeval, dat gij gezond gebleven zijt”. Hij had willen hebben” de Goddelijke Voorzienigheid heeft u gespaard”. De idioot! Zal mij overigens een zorg zijn: ’t biljet was vóór het drukken gelezen en goedgekeurd door den doopsgezinde predikant en den burgemeester. Ik had tenslotte geen andere taak dan het opstellen van het biljet.

Dinsdag 24 April 1945. Gisteren de gehele dag zeer rumoerig op het eiland. De Duitsers lopen in een linie ter breedte van het gehele eiland Texel af. Ze zijn bij De Cocksdorp begonnen en kwamen vandaag tot de Middenweg. Talloze klampen hooi en graan woorden in brand gestoken, zeker als men vermoedt dat er Russen in verborgen zijn. Bij Den Burg a/d Emmalaan weer drie Russen gedood. Plas en Daal gisterenmiddag in vlammen opgegaan.
In de Witte Hoek zouden 38 Russen hun eigen graf hebben moeten graven. Nadat zij zich uitgekleed hadden, moesten zij gaan staan aan de rand van de kuil en werden gefusilleerd. Dergelijke tonelen zouden zich ook op Texla afgespeeld hebben.

Woensdag 25 April 1945. Zoeven liepen onder Duits geleide twee Russen over de Steenenplaats in de richting van Texla. Het eiland wordt systematisch afgezocht en Russen die gevonden worden, dwingt men eerst hun eigen graf te graven. Daarna moeten zij zich uitkleden en worden op de rand van de kuil doodgeschoten. De Russen op de Steenenplaats waren als burgers gekleed. Dit was een uur geleden. Zij zullen nu wel dood zijn. Zij waren in burgerkleren, zelfs met boord en das.
Ik kijk zoeven uit het aam van het raadhuis en zie een Rus op zwarte kousen, in groene soldatenbroek, groengrijs overhemd waarover bretels, maar zonder tuniek, door de Binnenburg aankomen. Het is half twaalf, de zon schijnt, het jonge groen en bloesems sieren de bomen. Een groepje vrouwen ziet hoe de Rus blootshoods tussen twee Duitsers met geweren gewapend wordt weggehaald. Zij gaan naar hotel Texel waar de Kommandatur gevestigd is. Ik kijk op en zie het groepje terugkomen, het gaat nu in de richting van Texla. Daar zal de man nog verhoord worden, hij krijgt een schop in de hand, graaft de kuil en valt er stervend in. Het groepje gaat gewoon, niet in felle pas. De man is van middelmatige gestalte en heeft geen typisch Russich uiterlijk.
Lagerveld de kruidenier uit Eierland vertelde vanmorgen op het Raadhuis, hoe hij had gezien dat op de Hertenkamp vier Russen, na het graven van hun eigen graf doodgeschoten werden. Een wilde er weglopen, maar het dodelijke schot trof hem meteen.
Gisterenavond tot half elf met Jan bij Dirk Zuidewind geweest. Door de tuin achter ’t huis naar Rina. Zag in de richting van de Dennen een felle brand tegen de nachtelijke hemel. Zal wel een boerderij geweest zijn.
De gemeenteopzichter Veldstra is met een ploeg van 40 burgers tussen 6 en 8 uur op het Rozenvlak geweest in de duinen bij Den Hoorn, waarbij 15 ha heide zijn verbrand. Hij werd gewaarschuwd door den burgemeester.
Gezien de behandeling, die de Russen ondergaan, lijkt het onwaarschijnlijk dat Jo Duinker en de Pens nog in leven zullen zijn.
Tot mijn genoegen vernomen, dat Gijs Duinker het goed maakt. Er zijn nog steeds meer gewonden dan ik denk. Nu weer hoor ik, dat Catrien Koorn met een beenwond in het ziekenhuis ligt.
Het is geen wonder, dat ik vond hoe de man, die zoeven werd weggevoerd weinig Russisch was. Ik hoor dat hij Han Ruber heette en met de Russen had meegevochten. Hij werd op Texla opgehangen.
Juist zijn de twee costumes, waarin de Russen gekleed waren die ik op de Steenenplaats zg, op het Raadhuis gebracht. Het zijn nieuwe pakken. De mensen zijn reeds dood en begraven. De burgemeester krijgt de pakken 8 dagen ter beschikking, daarna komen zij aan het comité voor Texel.
Het is een vreselijke tijd. Een mensenleven heeft niet de minste waarde meer. De bevolking wordt over het algemeen met rust gelaten d.w.z. in Den Burg. Op het land wordt ook gerequireerd als men daartoe geen bevoegdheid heeft. Gisteren in Den Burg huis aan huis doorzocht voor Russen.

Donderdag 26 April 1945. Het weer is buitengewoon mooi. Heldere zonneschijn, weliswaar niet warm zoals onlangs, maar wel mild. Ik heb besloten niet langer aantekeningen op het Raadhuis te maken, maar om voorlopig de stof in een paar hoofdstukken te gaan verwerken. Van de Franse tijd heb ik nu een goed idee, ik zal trachten er wat goeds van te maken.
Gisterenavond in Driehuizen door de Duitsers schuurtje onder vuur genomen, er kwamen vier Russen uit, die werden neergeschoten.
Weilust is niet verbrand, ik sprak de boer, wel veel kogelgaten. Opnieuw een affiche aangeplakt van de ‘Inselkommandant’: “De Russen zijn bijna opgeruimd, als nu ook de hoofdman Loladsche, kenbaar aan een hoog voorhoofd met wratten, gevonden wordt kan de goede verstandhouding zoals deze weleer tussen de Duitsers en de eilandbewoners bestond worden hersteld”. Ik heb mij laten vertellen dat Loladsche een Kaukasiër is, die reeds 6 maanden lang op Texel ondergedoken was. Hij schijnt de eigenlijke leider van het verzet te zijn.
Het gerucht doet de ronde, dat met vliegtuigen levensmiddelenpakketten voor de hongerende bevolking van West-Nederland afgeworpen zullen worden. Zal mij benieuwen wat daarvan terecht komt. De mensen zijn al niet zo braaf, de bijdehanden zullen misschien profiteren, degenen die het hardst voedsel nodig hebben staan er natuurlijk naast. De toestand in de steden moet wel erbarmelijk zijn nu alle toevoer uit het oosten des lands ook opgehouden is.

Den Burg Vrijdag 11 Mei 1945. Het is enige weken geleden dat ik het laatst in dit dagboek geschreven heb. De gebeurtenissen in die tijd worden bepaald door het einde van de oorlog in Europa. Toen ik vrijdagavond 12 April [4 mei] bij Ab Keijser was, hoorde ik daar voor het eerst, dat de vrede de volgende morgen om 8 uur zou ingaan. Ab schonk een borrel, Roel Stoepker met vrouw, Abs vrouw en dochter waren aanwezig. De Duitsers in West Nederland hebben zich overgegeven, nu, een week later [dus was het geen 15 april] zijn voor het eerst twee ‘geallieerden’ op Texel gekomen. Een Nederlander uit Den Helder, luitenant De Vries, de ander een Texelaar, die indertijd naar Zuid-Afrika is gegaan, Siem de Waal. Beiden waren in Canadees uniform, dwz in die van de brigade Irene. Van foto’s in Engelse krantjes had ik de uniform al gezien. De lui maakten een prettige frisse indruk. Alle dorpen op het eiland zijn versierd. Er zijn hele erepoorten en ontelbaar veel slingers over de weg. Terwijl De Vries op de stoep van het versierde raadhuis sprak blies van de toren op de omgang een fanfarecorps vaderlandse liederen. Het is al weken lang prachtig weer. In het dorp is een feeststemming, behalve onder de N.S.B. ers. Zullen weldra opgepakt worden. Komen in R.K. school.

Zaterdag 12 Mei 1945. Vanmiddag voor het eerst bezoek aan Eierland gebracht. Grote verwoestingen overal in Z.O. hoek. Ook vuurtoren bewerkt. Vanmorgen en gisterenmiddag urenlang met Russen gesproken in De Koog, op Pomona en in schuur bij Den Burg. Georgiers buitengewoon intelligent en beschaafd. Heb het druk: maak voor Duinker, die ernstig gewond in ziekenhuis ligt het Texelse krantje, help Bruin met de schippers en heb alweer 20 mensen geïnterviewd voor het verslag dat ik maak van de Russische opstand. Het plan is Maandag a.s. naar Amsterdam te gaan, er schijnt echter vaarverbod te zijn. Geruchten omtrent doorvechtende W.A. en S.S. in Nd. Holland. Ben moe, hoop morgen dagboek laatste weken eindelijk eens bij te kunnen werken.