Den Burg Texel Woensdag 11-4-1945.

Vrijdag 7 April 1945. Vanmorgen tegen half acht door schieten in de buurt wakker geworden, had geen idee wat er gaande was, maar toen ik beneden kwam bleek, dat de Russen op Texel tegen de Duitsers in opstand waren gekomen. ’s Nachts om 2 uur was Henk Ran op postkantoor met Duitse soldaat-postman. Hij dommelde wat, schrok wakker omdat handgranaten ontploften, waarmede deuren geforceerd werden. Op handen en voeten weggekropen en zich in veiligheid gebracht. Zowel in de Kommandantur (hotel Texel) als bij de Grensschut te Oude Schild, op Texla, in de Dennen, in Eijerland en misschien ook nog wel op andere plaatsen, hebben de Georgiërs , waarvan er een 750 op Texel zijn de Duitsers overvallen en met schoten in de nek afgemaakt [met messen de hals afgesneden, anders zou er te snel alarm komen].
Het duurde wel enige tijd voor ik, beneden gekomen, de toestand dóór had. Voor ons huis stonden verdekt achter een dikke boom en in gesticht Duitsers met automatische wapens. Zij schoten herhaaldelijk van de Hogerstraat in de richting van de Steenenplaats. In huiskamer trof ik o.a. Toon en een paar dorpspolitieagenten in uniform, die vertelden wat er aan de hand was. Van hen hoorde ik, dat alle mannen boven 17 jaar zich moesten melden op de bunkerstelling Texla aan de Kogerweg bij Buitenlust en dat allen de zg ‘Fahrbereitschaft’ in het pand van Vlessing, gelegen waar de Gravenstraat in de Molenstraat uitkomt, nog in Duitse handen was. Eerst veel later vernomen, dat De Mok, de Noord- en de Zuidbatterij, de tweede gelegen bij de Slufter (de zg Krim), de eerste bij het Westerslag in Duitse handen waren gebleven.
Na overleg met Bruin besloten ons niet te melden. De illegalen schijnen ’s morgens al heel vroeg in de weer geweest te zijn, ik hoorde tenminste dat sommigen van hen ’s morgens zes uur de deur al uit waren gegaan. Toon was op Raadhuis geweest, op straat had hij daar dode Duitse soldaat zien liggen. Na enige tijd, ’t zal ongeveer negen uur zijn geweest, ben ik achteruit door de tuinen en de Vogelenzang naar de Kogerweg gegaan. Daar zag ik dat inderdaad de Russen de baas waren. Velen liepen in de richting van Texla om zich te melden. Teruggekomen hoorden wij zwaar geschutsvuur, wisten niet waar het geluid vandaan kwam. Naderhand vernomen dat Oude Schild ’s morgens beschoten was, dat er enkel doden en gewonden waren vnl in de havenbuurt en dat verschillende gebouwen, o.a. het café van J.D. Bakker in puin lagen.
Zowel te Oude Schild als in Den Burg hebben enkel Duitsers zich ’s nachts weten te redden. Zij zullen de batterijen wel gewaarschuwd hebben. Toen Bruin met zijn gezin en ik met Herman besloten de Hogerstraat te verlaten en onderdak vonden bij Piet Bakker in de Koogerstraat, troffen wij daar patrouillerende Russen aan. In gebroken Duits vertelde één hunner dat zij een groep van 400 Duitsers verwachtten uit de richting van Den Hoorn. De Duitsers zijn inderdaad gekomen, maar het duurde tot laat in de middag voor de grotere gevechten begonnen.
Toen wij ons huis in de Hogerstraat verlieten, was het ruim tien uur. Reeds waren de ruiten bij Bruin stuk. Omdat wij een aanval der Russen op de Fahrbereitschaft verwachtten moesten wij wel vluchten. Achteraf is gebleken dat wij net zo goed hadden kunnen blijven. Want niet de Russen, maar de Duitsers gingen tot de aanval over.
Op de Koogerstraat gekomen bij Piet Bakker, keerden reeds heel wat mannen terug, die zich hadden gemeld, eenparig was hun oordeel, dat we even goed thuis konden blijven. Bovendien was het verblijf op Texla levensgevaarlijk, een of andere Duitse batterij bestookte het bunkercomplex, waardoor Maarten Zijm werd gedood en de jonge Broekman zo ernstig aan een been werd gewond, dat amputatie moest volgen.
Wij besloten de vrouwen en kinderen in de Kogerstraat te laten, Jan en ik gingen samen op onderzoek uit in ’t dorp. Wij liepen over Steenenplaats, (veel Russen), Waalderstraat, Wilhelminalaan. Door ’t huis van den ouden Tompot, die ‘rustig’ aan ’t aardappelenschillen was, bij Jans moeder gebleven. Die wat opgebeurd. Zagen daar aan een boom de eerste oproeping van de ‘illegalen’, een gedrukt biljet, met de mededeling dat alle boven 17 jarige mannen zich moesten melden op Texla bij hoofdman Loladze. Niet opvolgen zou zwaar woorden gestraft.
Tot dat ogenblik was ons de gehele situatie nog niet duidelijk, wij waren het er over eens, dat actie op Texel alleen zinloos was. Wij konden niet geloven, dat voor geheel West Nederland de tijd al aangebroken was om de Duitse heerschappij af te schudden. Wij waren in de gelegenheid om nog even naar Marietje [Engelse radio] te gaan, zij wist ons geen nieuws te vertellen. Over acties in N. Holland kan zij ons niets zeggen.
Kwart voor één: Wij zijn teruggekeerd op de Kogerweg en vormen met elkaar een uitgebreid gezelschap van 7 volwassenen en 3 kinderen. Uit de erker zien wij Russen steeds lopend in de richting Stenenplaats, meest in dekking. Van richting Texla komt een particuliere auto, men zegt die van den arts Hellema, over de motorkap een rood-wit-blauwe vlag. Er werden N.S.B.ers mee opgehaald. Naderhand vernomen, dat er enigen w.o. Arie Dros en den onderwijzer Goedhart op Raadhuis gevangen waren gezet. De auto rijdt door de Witte- Kruislaan en keert nog eens terug. Door een der ramen zie ik, hoe Simon de Waal door een voorman der illegalen, een zekere Snoek, gewapend met geweer wordt opgehaald in de richting Texla. Snoek ziet er verwilderd uit.
De Russen verplaatsen zich dikwijls, de meesten zijn met gewoon geweer gewapend, een enkel heeft een automatisch wapen. Zij hebben het ‘Hoheitzeichen’ afgerukt. Onze indruk is, dat de “opstand” er voor de Duitsers niet gunstig voorstaat, het duurt te lang.
13 uur 35: Van de richting Steenenplaats komen 2 ongewapende jonge soldaten in Duitse uniformen aangelopen, midden op de weg. De een heeft over de linker, de ander over de rechterschouder een withouten stok met witte vlag van ± 80 x 80 cm. Tegenover Schoonoord, bij Tolens, staat een groepje Russen waarbij klaarblijkelijk een aanvoerder is. De soldaten dragen een vel papier over, er wordt heftig gepraat, wij kunnen er geen woord van verstaan. Voortdurend wordt er nog geschoten, af en toe schieten zij met een mitrailleur bij Schoonoord opgesteld. Na een kwartier verscheurd een der Russen demonstratief het overhandigde papier, de vlaggen worden afgerukt, de stokken weggeworpen. Het vreemde is, dat de ‘parlementaren’ niet terug gaan. Zouden het ook Russen zijn geweest? Naderhand vernomen dat het Oekrainers waren. Welke boodschap brachten zij? Zij praten frank en vrij met het groepje Russen.
Wij dan met elkaar in de voorkamer, behalve enkele schoten, is het rustig. Hoe zal de toestand zich ontwikkelen?
Ik ga na de maaltijd bij Ab Keijser een praatje maken. Hij huist met zijn vrouw in de achterkamer, tot mijn verwondering trof ik daar een paar illegalen aan, die ik niet ken en die bij Ab onderdak zoeken. Hun houding is niet bepaald heldhaftig, zij durven onder de gegeven omstandigheden niet gewapend de straat op te gaan. Ab verteld, dat zijn knecht ’s morgens zwaar gewond werd, toen hij naar zijn werk ging.
15 uur 35. Het laatste uur is het volkomen rustig, maar de Russen zijn actief. Zij waarschuwen de buurtbewoners, die voortdurend met hen komen praten nu uit het schootsveld van de mitrailleur te gaan. Vrouwen helpen hen aan brood en melk. Zij breken de broden en eten van de hompen. Wij maken een praatje met den aanvoerder, een groep van ca 20 burgers is om hem verzameld, hij haalt een spoorwegkaart van Nederland te voorschijn, vertelt, dat de communisten in Amsterdam de baas zijn en dat de Engelsen de hoofdstad tot op 20 km genaderd zijn. Plotseling klinkt kanongebulder en het fluiten van granaten. De groep zoekt dekking, spat uit elkaar, wij vluchten Bakkers huis in. Kort daarna volgt bombardement, dat naar ons gevoelen gericht is op Texla. Naderhand blijkt dat Den Burg beschoten is.
Het wordt een benauwend half uur dat toch maar 18 minuten heeft geduurd en juist om half 5 begonnen is. We horen de granaten inslaan, zien ook rook boven Den Burg. In een pauze gaan wij naar boven en zien dat het huis van de familie Kant zwaar beschadigd is. Opnieuw zwaar kanonvuur, er moeten honderden granaten vallen, maar wij denken er nog niet aan, dat Den Burg onder vuur ligt. Wij zien de Russen terugtrekken in de richting van het kerkhof [Openbare begraafplaats]. Een gewonde Rus is achtergelaten en ondergebracht bij Tolens. Wij zitten met elkaar achter in de gang, door de glas in lood ruitjes zien wij soldaten vóór langs het huis sluipen. Van in de erker zien wij aan weerszijden van de weg Duitse soldaten optrekken. Ook Russen achter de tuinwal van Jaap Roeper’s land, achter Bakkers huis zijn terug getrokken. Zij hebben de gehele morgen en middag de Vogelenzang onder vuur gehouden.
Plotseling tumult. Duitse stemmen eisen binnengelaten te worden. In volle actie doorzoeken soldaten het huis, vragen naar Russen. Zien hen ook hier en daar bij buren binnengaan. Zijn zeer zwaar gewapend o.a. met automatische pistolen, geweren en een ‘pantzerfaust’. Zij rollen een stuk licht geschut op luchtbanden aan en naderen het kerkhof. De Duitsers vinden een Rus en voeren hem weg. De ruiten vallen aan scherven, de kinderen huilen, Sijp Flens en Bruins dochtertje zitten samen op het toilet. Onder het bombardement praten wij erover om naar De Hal te gaan, waar het zeker veiliger zal zijn. Maar onder/midden in een beschieting kunnen wij het huis niet verlaten. Een gewonde Duitser, zijn linkerhand in een bloedige doek gewikkeld, komt aanstrompelen, steunend op stok. Een witte ambulance rijdt hem voorbij, ik hoor hem roepen: “Sanni- Sanni”, maar de ‘Sanitäten” verstaan hem niet. Hij gaat de poort binnen van huis aan overzijde, komt er na enige tijd weer uit vandaan. Weet niet waar hij gebleven is.
17 uur 45. Henk Boon, in civiel, blootshoofds, de armen omhoog 2 Duitsers met geweren in aanleg achter hem, wordt gedwongen in richting Steenenplaats te lopen. Wij zien hem zo ver mogelijk na en vrezen, dat hij als franc-tireur op kerkhof gevangen is genomen. In de ambulance auto bij de Bogerd zien wij gewonde Duitsers dragen. De Russen zijn vermoedelijk reeds op Texla teruggetrokken.
18 uur 30. ’t Is wat rustiger, wij blijven nog een poosje en besluiten dan naar de Hogerstraat terug te gaan. Er is op de Kogerweg weinig schade, alleen zijn er nogal wat ruiten stuk. In Hoogerstraat is ’t erger. Op Steenenplaats zeker nog 50 zwaargewapende Duitsers, er wordt in de richting van Texla voortdurend geschoten. Wij komen in ons huis door de Vogelenzang. Piet Moerbeeks huis is zwaar beschadigd o.a. heel stuk uit het dak. Bij Bruin aan de achterzijde meeste ruiten kapot, bij Pereboom wonder boven wonder hoegenaamd geen schade. In Den Burg moet de toestand ontzettend zijn, veel huizen liggen in puin. Jan gaat even naar zijn Moeder en vertelt dat huis van Jan Teun in lichterlaaie staat. Trachten nog iets te redden van wed. Kooimans huis a/d overzijde. Volgende dag bleek dat dit ook was afgebrand. De Duitsers zijn prikkelbaar, het is acht uur, wij moeten in de huizen blijven. Wij hebben echter reeds gehoord, dat Han Moerbeek zwaar gewond is, dat de oude Verstegen werd gedood evenals Koorn de timmerman met enkele huisgenoten.
Ruimen de scherven op bij Bruin, Rina kookt pap. Wij gaan liever niet naar boven om te slapen. De kinderen gaan evenals wij gekleed naar bed, ik zelf besluit op een paar stoelen te gaan slapen. De dag is om, wij zitten bij de carbidlamp. De Duitsers zijn n.a.m. aan de winnende hand. Den Burg is door een ramp getroffen, er is onzegbaar veel leed over het dorp gekomen. Henk Boon is vrijgelaten, van de illegalen is niets te bespeuren. Toon hebben zij sinds de vroege morgen niet meer gezien. Buurman Keijser wijst ons achter ’t huis op rood-gekleurde hemel. Ik ga naar boven en zie de torenspits in den donkeren avondhemel ter linkerzijde fel verlicht. Er moeten verschillende huizen nog in brand staan. De vrouwen zijn ongerust, wij troosten hen door te zeggen dat met de bestaande windrichting voor deze zijde van het dorp geen gevaar bestaat. Voortdurend klinken nog schoten, wij eten nog wat en gaan allen in 2 aangrenzende kamers naar bed. Wat zal de nacht ons brengen?

Zaterdagmorgen 7 April 9 uur 30. Vannacht vrij goed geslapen, vanmorgen om half acht met Bruin een wandeling gemaakt door àlle straten ven het dorp. De verwoestingen zijn ontstellend, er is een veel grotere schade aangericht dan ik kon vermoeden. Weverstraat, Parkstraat en Warmoesstraat zijn het ergste getroffen, maar ook de Wilhelminalaan heeft het zwaar te verantwoorden gehad. Het huis van Eelman (De Klomp) in de Warmoesstraat is tot den grond afgebrand, zo ook het huis van Jan Bruin (Jan Teun) en een tegenoverliggend huis. Vooral de kappen der huizen kregen te lijden. Op straat is het een ruïne. Op de hoek van de Parkstraat en de Weverstraat is de straat versperd door omgevallen bomen. Rieswijk vertelt ons, dat hij zijn enige zoon verloor. Gerrit van der Vis kwam om in de Weverstraat, de Koorn op de Willem de Zwijgerlaan [Willem van Beierenstraat?]. Kees Moijen en Wiep Ruyter in de gang bij bij Kees Moijen. Het is nog maar enkele dagen geleden, dat ik met Moijen zat te praten. Nu is hij verminkt uit de ruïne van zijn huis gehaald.
Overal liggen hulzen van geweer- en revolverpatronen, splinters van granaten. Bij de Steenenplaats zijn heel wat Duitse soldaten. De commandatur is tijdelijk ondergebracht in het huis van Jan Agter op de hoek van de Weverstraat.
Met Bruin diens schoonvader, een oude man van 82 jaar, op een brancard die wij op een handwagen plaatsten, naar de Laagte gehaald bij de Hal. De man is een beetje kinds en kon niet in het half verwoeste huis in de Parkstraat blijven. Op de Hal vernomen, dat ook de Duitsers in de jeugdherberg, die tot hospitaal was ingericht (zg. Revier) ’s nachts vermoord werden. Terugkomend in Den Burg droegen wij de brancard terug naar het ziekenhuis in de Gasthuisstraat. In de Parkstraat verzocht ons een majoor om uit de Doopsgezinde Pastorie een gedode Duitser weg te willen halen. Hij ging nu voor, het lijk lag achterover op de grond en vertoonde een gapende wond in de hals. Wij hebben het op de brancard gelegd, de majoor ging ons voor en liepen over de Groene Plaats naar Hotel Texel. Daar lagen naast de serre, onder een afdak reeds een tiental andere lijken van Duitse en Russische militairen. Ook dat van Hol was er bij, denonderofficier, die steeds voor een ieder klaar stond en ook mij menige dienst bewezen heeft. Wat was hij blij, toen hij in Februari eindelijk zijn brief met kerstwensen kreeg, hoe opgewekt vertelde hij mij van zijn zoon, die op bezoek was geweest. Het was mij niet mogelijk aan deze man een hekel te hebben. Alle lijken waren aan het hoofd ernstig verminkt. De man, die wij vervoerden was onderofficier, de majoor zei ons: “Dat is geen oorlog, dat is moord”.
Opnieuw het dorp ingegaan en Tiesse, den directeur van gemeentewerken mijn hulp aangeboden. Was reeds bezig om enkele brokstukken van gebouwen, die gevaar voor instorten opleverden te laten omtrekken. Het huis van de postdirecteur in de Parkstraat verloor de gehele oorgevel. Op de vliering lag het lijk van een Duitse soldaat, de man die gevlucht was bij de overval door de Russen. Bij het bombardement was hij ernstig getroffen en onmiddellijk gedood. Het heeft veel moeite gekost het lijk naar beneden te halen. In de Nieuwstraat ook ernstige verwoestingen, de school is een ruïne, het museum is er beter afgekomen. Het schoolhuis is volkomen onbewoonbaar. De lijken van burgers, die men vond zijn neergelegd in het brandspuithuisje. Ab Keijser opgezocht, zijn dochter had 24 uur in het ziekenhuis gewerkt en was doodop. Het meisje is nog maar kort in de verpleging, maar heeft al heel wat meegemaakt. Nog een geluk dat door den oorlog een chirurg, Vening, op Texel was. Kwam hem tegen, ziet er ook doodvermoeid uit.
Het is opvallend hoe weinig mannen men ziet. Klaarblijkelijk houden velen, vooral jongeren, zich schuil.
14 uur 30. De Russen hebben zich teruggetrokken, vermoedelijk op het dorp De Waal. Het is niet gemakkelijk om daarover juiste gegevens te bekomen (zie hieronder). Het is wel zeker, dat ze in de Eierlandse polder zijn, o.a. op het voormalige vliegveld Vlijt. Nog steeds draagt men gewonden op baren naar de Gasthuisstraat en doden naar de Nieuwstraat. De Waal is van half 1 met granaten beschoten.
14 uur 50. Ik zie zwaar bewaakt zes Texelse mannen opbrengen naar de Groene Plaats. Hebben vanmorgen daar ook al uur lang gestaan. Zijn verdacht als franc-tireurs, en gepakt in Oude Schild. De eigenlijke aanvoerders van de illegalen zijn in geen velden of wegen te bekennen.
15 uur. De zes mannen zijn aan het werk ter ontruiming van het postkantoor.

Bijlage over de toestand in De Waal: Op Zaterdag 21 April bezoek gebracht aan De Waal. C.A. Keijser deed me het volgende verhaal omtrent de gebeurtenissen daar.
De Waal is op 7 April (’s Zaterdags) om half drie voor de eerste keer gebombardeerd gedurende een kwartier. Meteen is toen de toren stukgeschoten en de kerk in brand. Het gebouw is een puinhoop, alleen de muren staan nog gedeeltelijk. Een tweede bombardement volgde om 5 uur en duurde even lang de eerste keer, het derde begon om 19 uur 15 en duurde 20 minuten. De bevolking was niet gewaarschuwd, maar tengevolge van de berichten uit Den Burg van de vorige dag, voor een groot gedeelte reeds weggetrokken het land in, om half 1 begon de uittocht naar Spang en elders. De Russen lagen aan de Bomendijk maar waren reeds ’s avonds 6 April weggetrokken naar Eierland. Op 7 April ’s morgens trokken Duitsers van De Waal in de richting van Oude Schild. Toen het laatste dorp door de Russen bleek ontruimd te zijn trokken de Duitsers over De Waal in de richting van Den Burg. Er waren wat Duitsers achtergebleven, die echter door de Russen werden verjaagd. De laatsten nestelden zich a/d zuidzijde van het dorp. Na het 3^de bombardement zijn de Russen de Duitsers achterna gegaan tot de Marsweg en Ongeren. Op Ongeren hebben de Russen toen zelfs nog 2 stukken licht geschut meegenomen. De nacht van Zaterdag op Zondag was rustig. Zondag om 8 uur 30 kwamen de Duitsers, zwaar schietend weer opzetten, maar de Russen waren toen al lang weer verdwenen. Toen schoten de Duitsers op de burgers, die uit De Waal vertrokken. Klaas Kooiman fietste op de Oosterenderweg, hoorde roepen, stapte af, begreep niet wat men zei en werd doodgeschoten. Kees Piet Witte had helaas hetzelfde lot te verduren. Beiden stierven op de Oosterenderweg. De laatset wilde weer opstappen.
Dinsdag kwam in De Waal bezetting en werd er een munitiedepot gevestigd.

Er zijn nog verschillende mannen door de Duitsers opgepakt o.m. Jo Duinker en twee zoons van Pen. Jan Bruin heeft gezien hoe gisterenmorgen Jo Duinker met een band om de arm, maar zonder geweer door de Duitsers (met de armen omhoog) werd weggevoerd. Waarschijnlijk wist hij nog niet dat de Fahrbereitschaft Duits was gebleven. Goedhart de N.S.B. onderwijzer vertelde Bruin en mij, dat hij naar De Mok was gegaan om voor Duinker en de andere mannen te pleiten. Jan Bruin zei hem, dat de meeste mannen gedwongen werden een geweer te dragen. “De moeilijkheid is,” zei Goedhart, “om uit te maken, wie wel en wie niet gedwongen het wapen in handen nam”. Op de Mok waren de mannen in geen geval, vertelde hij. De Waal is opnieuw gebombardeerd om half zeven, 8 uur 30. Om half zeven klonk weer zwaar geschutvuur, de Waal werd beschoten. De Russen zijn van Texla teruggetrokken en verschansten zich o.m. in de Bomendijk, waar ze wegkruipen in de zg Deckungslöchen.
Jaap Roeper gesproken, vertelde hoe hij geprest was om de lijken van 9 Duitse soldaten van Hotel Texel naar het kerkhof te rijden op platte kar.
De doktoren-chirurgen Van Driel en Lindeboom uit Den Helder gekomen met Mok-bootje ter aflossing Dr. Vening. Ze ziekenauto’s, zowel van Nederlanders als van Duitsers rijden herhaaldelijk ons huis voorbij. Om half zes, Gijs Duinker op brancard naar Gasthuis zien brengen, heeft ernstige hoofdwond,
8 uur 40. Opnieuw van dichtbij kanongebulder. Duitse schildwachten verzekeren ons, dat het geen kwaad kan, een batterij beschiet opnieuw De Waal. Ook daar zal niet veel blijven staan. De vrouwen zijn nerveus, sommigen huilen. Ze zijn bang om nog eens de ellende van gisteren mee te moeten maken. Zij kruipen in de kelder, die misschien sterk genoeg is om de grote granaten weerstand te bieden.
Met Sijtje Verstegen gesproken. Was in de Waalderstraat bij schoonvader. Tijdens het bombardement is de oude Verstegen door scherf in de borst dadelijk gedood. Zij is toen met de kinderen door Waalderstraat naar Spang gegaan. “Het was een ware uittocht in de Waalderstraat”, vertelde zij. Vanmiddag 5 uur kwam ze terug, de Waal is goeddeels verwoest, de kerk uitgebrand. Er zijn enkele doden, de burgerij kreeg gelegenheid om het dorp te ontruimen. De meesten hebben dit gedaan. Greet en Herman met vrouw van Kees van Corrie en de kinderen zijn naar Molenbuurt getrokken. Andere groepen verzamelden ook buiten Den Burg. In Brakestein sliepen 20 man in het stro, in De Veen 70 man. Het gebulder der kanonnen verstomd, af en toe klinkt nog een geweer of een mitrailleur.

Zondagmorgen 10 uur 10. Goed, weer op bed, geslapen. In ’t dorp is rust. Smit, de schilder, vertelde hoe zijn twee kinderen van De Waal, gisteren in namiddag, door sloten en greppels naar Den Burg kwamen. Zijn beste pak en japon van vrouw namen ze mee. Oorspronkelijk had de hele familie in De Waal gezeten- op de vlucht.
Voor huis Pereboom schildwacht- Pool. Was voor de invasie in Arbeidersdienst geweest en toen genoodzaakt dienst te nemen. Den Burg wordt beschoten van Den Helder uit. Heb zelf een vijftal onontplofte granaten gezien, kaliber ruim 10 cm. Op Suikerweg ligt echter een blindganger met diameter van zeker 20 cm! Russen trekken langzaam terug op De Koog, Eierland en de duinen.
11 uur 15. Rondgang door dorp. Er zijn nu 24 doden geborgen. Straten zijn weer vrij. Zag bij Maarten jonge Duitser ‘organisieren’ d.w.z. wegnemen wat eetbaar was. Zal vanmiddag zeel van zijn boedel overbrengen naar Rina.
Van Groene Plaats peloton Duitsers op fietsen zien vertrekken, in volle uitrusting. Ik stond er opmerkzaam naar te kijken. De laatste Duitser, mij ziende, merkte niet zonder humor op: “Nun gehen wir die Russen endgültig schlagen. Endgültig [tenslotte] sage ich”.
12 uur. De Waal is Duits. De Russen zitten in De Koog en Eierland. Duitsers trachten via het Noorden Eierland te bereiken.
Wilke Wassenaar is gisteren uit Amsterdam teruggekeerd. Had in Alkmaar al van de ‘putsch’ op Texel gehoord. Men vertelde daar, dat er 300 doden onder de burgers waren. Uit alles blijkt, dat de Russische opstand zuiver plaatselijk was en dat de actie der illegalen dientengevolge niet parallel liep met verzetsacties elders in Noord-Holland.
Buisman in de Parkstraat vond in kast verborgen Rus. Was reeds aangekondigd dat verbergen van Russen met de dood gestraft zou worden. Daarom meldde Buisman de Rus aan. Werd door paar soldaten gehaald, naar Schildereinde gebracht en daar zonder vorm van proces doodgeschoten.
Zuster Doné in huis bij Jaap Roeper was gisteren op Texla ter verpleging gewonde Russen toen Duitsers Texla bezetten. Voor haar ogen werden de 5 russen doodgeschoten, men stuurde haar naar huis. Naderhand huiszoeking bij Jaap Roeper, men was bang dat zij nog Rus verborgen hielden.
Kwart voor zes. ’t Is een prachtige dag met heerlijk zonnig lenteweer. Uit de richting De Koog komt kanongebulder. Toen ik vanmiddag omstreeks 2 uur de Steenenplaats passeerde, stond daar groepje mensen bij Rus in overal, daar opgehangen aan landwijzer van de N.S.B.
Ik was met handwagen op weg naar Maartens huis om daar van de inboedel het een en ander in veiligheid te brengen. De gehangene maakt Mongoolse indruk en was een zware, donkere man. Hing als een pop, het hoofd naar beneden. Publiek keek er naar in alle kalmte. De Duitsers vertelden, dat de Rus met een scheermes een jong Duits officier mishandeld had, het bloedige mes had men in zijn zak gevonden. Het is een feit dat sommige lijken van Duitsers afschuwelijk waren toegetakeld. Naderhand vernomen, dat de Rusonderdak gevonden had bij Willem Zegel te Oude Schild. Deze gaf hem de overal. Willem Zegel en vrouw weggevoerd, het huis werd gekocht door Boekel om het naderhand terug te kunnen geven.
Huis van Maarten zwaar getroffen, heb vnl klederen meegenomen en enkele goede meubelstukken. Op terugweg naar huis, hing de Rus er nog steeds. Vermoedelijk waarschuwing aan de bevolking. Omstreeks 16 uur heeft Piet Spigt, gemeentewerkman, het lijk afgenomen en hier of daar begraven.
De gedode Duitsers woorden naar het kerkhof gebracht, de Russen begraaft men overal, waar er gelegenheid voor is. Van Gemeenteweg o.a. aan de Driehuizerweg voorbij het R.K. kerkhof, a/h Voetbalwegje en de Hallerweg.
In nacht Zaterdag op Zondag zijn Russen teruggetrokken op de bunkers in de Eierlandse polder. Duitsers hebben vrij wat versterkingen aangevoerd o.a. met de ‘Twee Gebroeders’ naar De Mok. Batterijen o.a. van Molenbuurt beschieten plaatsen waar Russen zich ophouden. Greet en Herman schijnen naar ’t Hooge uitgeweken te zijn.
Om kwart voor vijf zag ik Jules Lens, de commies en klaarblijkelijk voorman der illegalen, tussen twee Duitsers met getrokken geweren over Steenenplaats opbrengen richting Texla. Een tiental meters er achter liepen o.m. Goedhart en Muller. De laatste, een Duits leider van een bouwonderneming, schijnt bewerkt te hebben, dat Jules, die ’s morgens was vrijgelaten, weer werd gegrepen.
Mar zegt, dat de zoons van Pen aan de Zuidelijke batterij zijn doodgeschoten. Zekerheid is niet te krijgen.
8 [20] uur 15 Met Jan Bruin nog wandeling in het dorp gemaakt, hebben o.a. vier van de zes mannen gezien die in Oude Schild gearresteerd waren. Waren vrijgelaten en dolgelukkig. Wij hebben in de Parkstraat bij den ouden Keijser en bij De Gorter met spijkers ramen en deuren verzekerd.
Omtrent ’t front elders vernemen wij slechts geruchten. Marietje wist te vertellen, dat de Engelsen Zwolle beschieten en dat Coevorden bezet is.
Er klinkt weer kanongebulder, de projectielen vliegen over het dorp heen, in richting Eierland. Wij raken er al aan gewend.

Maandag 6 [18] uur n.m. 9 April. Vanmorgen in de Vogelenzang aangehouden door een ‘Oberleutnant’, een oudere man. Vroeg naar persoonsbewijs, en trachtte er achter te komen wat ik op Texel deed. Er was een burger bij hem, die ik niet kende. De luitenant vroeg hem of hij mij kende, het antwoord was ontkennend. Daarop vergezelde de luitenant mij naar huis en deed onderzoek op mijn kamer. Was zeer belangstellend naar mijn koffer met papieren, waarop aantekeningen Texelse geschiedenis. Opende linnenkast, vond daar mijn Zeiss prismakijker en nam hem in beslag omdat ik noch een aankoopbewijs, noch een vergunning ervoor had. Kon mij tot den burgemeester wenden voor teruggave. Dit vergeefs geprobeerd.
De heer Tiesse verzocht mij de leiding te willen nemen van een voorlopige telling van de verwoeste en beschadigde huizen te Den Burg, Oude Schild en De Waal. Daarvoor 3 helpers w.o. hun timmerlieden gevraagd. In den Burg 48 huizen totaal vernield of zodanig beschadigd, dat van herstel geen sprake kon zijn, 96 huizen beschadigd, maar herstelbaar, enige honderden huizen licht beschadigd.
In De Waal en O. Schild schade vrij ernstig. Kerk De Waal en enige huizen totaal verwoest, veel huizen beschadigd. In O. Schild 10 huizen verwoest, vele beschadigd maar alleen in het havenkwartier. Schuiten van J. Bruin en Zuidewind licht beschadigd, lag o.a. blindganger in ruim Zuidewind. Marsdiep gedeeltelijk gezonken.
Het aantal doden nu tot 45 gestegen. Piet van Wessem vannacht overleden, zou zich verloven met Tine Bakker. Beiden hebben lang bij mij schoolgegaan.
Vrij uitvoerig verslag der gebeurtenissen aan Piet Mijksenaar geschreven, zal trachten brief mee te geven aan verpleegster, die naar Den Helder gaat.
20 uur 30. Er klinkt nog voortdurend gebulder van licht geschut. Komt vermoedelijk van De Mok en het Loodsmansduin. Ik vernam, dat de Russen in drie groepen weerstand bieden. Groep I op Vlijt en omgeving, die omsingeld zou zijn, groep II te Cocksdorp, die van Vlieland uit beschoten wordt, groep III in de Nederlanden ‘die in zee gedreven wordt’.
Men zegt, dat er parachutetroepen zijn neergelaten in Gaasterland.

Dinsdag 10 uur. ’t Is rustig. Bizonderheden over het Texelse front ontbreken. Van anderen via den ouden officier Heinz vernomen, dat de groep, waartoe Jo Duinker en de beide Pens behoren, gefusilleerd zou zijn.
Kerk in Binnenburg bezocht. Heeft enige voltreffers gehad. In ’t schip grote ravage. De houten vloer daar gedeeltelijk weggeslagen. Verwonderde mij erover, dat er geen oude zerken lagen. Trekbalk in kap in tweeën geschoten, groot gat in dak en in oostelijke zijmuur. “Men” zegt, dat de Russen van ‘Vlijt’ en Cocksdorp zijn verjaagd. Achteraf blijkt, dat ze nog in de Witte Hoek en op de Vlijt zitten.
De gedode burgers zijn opgebaard in de Doopsgezinde kerk.
18 uur. ’t Is prachtig zomerweer zoals de vorige dagen. Vanmiddag heeft in de Doopsgezinde kerk familie en publiek gedefileerd langs de 28 kisten: 17 van protestanten, 11 van katholieken. Opgesteld op schragen voor de preekstoel lagen veel voorjaarsbloemen vnl. kleine narcissen. Heeft uren lang geduurd.
Groepen doodvermoeide Russen komen de Kogerweg af en wandelen naar hun kwartieren in ’t dorp. Op allerlei ‘gerequireerde wagentjes’, zelfs van kinderenslepen of duwen zij hun zware uitrustingsstukken mee. ’t Is den mannen aan te zien, dat zij heel wat hebben meegemaakt. Schijnen dus dagen en nachten achter elkaar in actie te zijn geweest. Werden toen pas afgelost 21 uur. Er komen een paar boerenwagens binnen met beddegoed o.a. van Roel Stoepker. Is gevlucht van Vruchtbaaroord. Boerderij na boerderij in de Eierlandse polder wordt beschoten en brandt af. Vluchtelingen uit de polder gaan naar Oosterend en Den Burg.

Woensdag 11 April. Vanmorgen de 11 kisten baar Katholieke kerk zien brengen, begeleid door burgers met hoge hoeden. Dragen kransen mee, niet groot, met linten in groen en zwart, de Texelse kleuren. Dienst in Katholieke kerk en begrafenis daarna.
Vanmiddag half uur gewandeld op Koogerweg tot dienst Doopsgezinde kerk afgelopen was voor familie en genodigden. Duitse officier met 4 soldaten, die 2 kransen droegen sloten zich onmiddellijk achter de 5 wagens aan. Daarna familie, de burgemeester, Rode Kruis, de wethouder C. Keijser Hzn, de ontvanger en ander gemeenteambtenaren. Tenslotte honderden uit de burgerij. Op voorplein kerkhof nog een korte dienst, waarna de plechtigheid afgelopen was. De teraardebestelling heeft daarna plaatsgevonden in een gemeenschappelijk graf.
De situatie van het front wordt duidelijker. Russen beheersen Eierland, Duitsers genesteld in Ruige Dijk en dijk van het Noorden. Duitsers schijnen veel verliezen te lijden, de Russen zijn n.l. uitnemende scherpschutters. ‘Casino’ in Den Burg ingericht als hospitaal. De ‘Wagemaker’ vaart af en toe net gekwetsten naar Den Helder.
Men zegt dat batterij is geplaatst bij de Witte Engel.

Zondag15 April. Toestand in grote lijnen dezelfde gebleven. De Cocksdorp zou vannacht zwaar beschoten zijn. Nog steeds branden in de Eierlandse polder boerderijen af, genoemd Padang, Oorsprong, Weilust, Fortuin in de Eendracht, Padang, Klein Zeeland.
Jo Groenewold en familie van Padang teruggekeerd, waar 20 mensen w.o. familie Tolleman en De Lugt waren. Zaten midden in de vuurlinie. Zonder kleerscheuren afgekomen. Vandaag enige malen platte boerenwagens met dikke laag stro, waarop gewonden uit Eierland, zien binnen komen voor noodziekenhuis. Treurig gezicht.
Gisteren het archief van het weeshuis in veiligheid gebracht. Was geborgen in grote brandkast, die met handgranaten stuk was gegooid. Hopeloze ravage, alle stukken door elkaar. Was klaarblijkelijk naar geld of kostbaarheden gezocht. Met handwagen alles vervoerd naar Raadhuis en met sortering begonnen.
Zojuist vernomen, dat Goedhart en Jules- ‘les extrèmes se tombent’ samen dag van bombardement aan De Veen waren. Goedhart blij dat Jules zijn huis opruimde. Jules weer door Duitsers gepakt, maar weer ontvlucht.
Merkwaardig de gesprekken van sommigen uit de burgerij: Sommigen zijn bevreesd voor terugkeer der Russen. ’s Nachts klinkt af en toe en ook overdag het gieren der granaten. Men beschiet klaarblijkelijk bunkers en stellingen der Russen in Eierland en bij de vuurtoren.
Alinea onleesbaar doorgestreept.
Van Marietje gehoord, dat de Engelsen in Leeuwarden, Dokkum, Harlingen en Stavoren zijn. Friesland is dus bevrijd. Ook Barneveld werd bezet. Het begint er op te gelijken, dat wij eindelijk van de ellende af zullen zijn. Ook Groningen (stad) en Zoutkamp zijn genomen. In Leeuwarden was in ’t geheel geen Duitse bezetting.

Dinsdag 17 April 1945. De pastoor van De Cocksdorp gesproken. Vertelde dat De Cocksdorp voor het eerst beschoten is op Zondag 8 April ruim 10 uur 10, duurde ± 10 minuten. De kerktoren van de R.K. kerk is toen dadelijk getroffen. Juist een week daarna op Zondag 15 April half drie volgde een zeer hevige beschieting van het dorp, die tot diep in de nacht heeft voortgeduurd. Er zijn zeer veel huizen verwoest, practisch is er geen huis onbeschadigd.
Noemde de namen van ca zes mensen, waarvan Michiel de Graaf, die gedood werden. Eindelijk zijn een paar mannen met witte vlag Maandagmorgen naar Sir Robert Peel getrokken, waar Duitse batterij stond met verzoek het dorp niet meer te willen beschieten. Konden daaraan geen gevolg geven, hoewel de mannen uitdrukkelijk verzekerden, dat in het dorp geen Russen waren. Duitsers zijn Cocksdorp binnengetrokken.

16 April om 18 uur. De Russen zitten thans in 2 complexen, te weten in de Witte Hoek, d.i. in de bunker rond de vuurtoren en in de bunkers van Vlijt. Worden thans beschoten met kramboengeschut. R.K. kerk en pastorie waarschijnlijk onherstelbaar beschadigd.
Ook iemand uit De Koog gesproken. Vertelde van vele slachtoffers onder de Duitsers en de angst van deze voor de Russen, die goede scherpschutters zijn. Enkele huizen verwoest, schade valt over ’t algemeen mee.
Merkwaardig blijft de positie van de noordelijke batterij, die door de Russen omsingeld schijnt te zijn, maar die allang niet meer schiet. Men zegt, dat 50 Russen zijn gevangen genomen in Eierland en via De Mok weggevoerd zijn. De krijgsgevangenen zouden verteld hebben, dar zij onder aanvoering stonden van een Russisch kapitein en dat enige honderden Nederlanders meevochten, die voor het grootste deel niet van Texel afkomstig waren en op het eiland gesmokkeld werden. Lijkt mij onwaarschijnlijk, hoewel ik vermoed, dat inderdaad wel Nederlanders met de Russen meevechten.

Donderdag 19 April 1945. Het is nog steeds prachtig weer, hoewel de wind enkele dagen noordelijk is. Gisteren eerst conferentie gehad met den doopsgezinde predikant Van der Veer en een onderwijzer ter bespreking actie voor den getroffenen. Mij verzocht tekst te maken voor affiche. Heb daaraan voldaan en vanmorgen naar de drukkerij gebracht. Er komt een ernstig woord van de geestelijkheid, dat Zondag in alle kerken verkondigd zal worden, in de scholen komen spandoeken.
Bezoek gebracht aan museum. Is er vrij goed vanaf gekomen, alleen veel glasschade. De historische afdeling is slecht, zonder meer. De beste boeken zijn gestolen. Ik erger me daaraan.
Gisteren de burgemeester gesproken. Had in zijspan motorfiets van Duits officier tocht over heel Texel gemaakt, vertelde ons, dat de Russen in Eierland zich Dinsdagmiddag hadden overgegeven, dat er alleen nog een groep weerstand bood in de bunkers van de Slufter. Vannacht heeft weer zwaar geschutvuur weerklonken, de laatste Russen zullen wel vernietigd worden. De strijd is wèl ongelijk. Er is gebruik gemaakt van vlammenwerpers, pantserauto’s en zelfs van kleine tanks met dynamiet gevuld die radiografisch bestuurd worden. Er schijnen 50 gevangenen gemaakt te zijn. C. Keijser Hzn, de wethouder verzekerde mij, dat er 2 Texelaars onder waren. Ik weet uit zekere bron, dat op De Mok 10 krijgsgevangen Russen zijn binnengebracht, Maandag of Dinsdag, en dat deze gisterenmorgen zijn gefusilleerd. Bij de andere Texelse Duitse posten, waar ook Russische krijgsgevangenen zijn, zouden tegelijkertijd de gevangen genomen Russen doodgeschoten zijn. Ga vanmiddag met ponniewagentje naar Den Hoorn. Van W.A. Lap vernomen, dat Teso het druk heeft en dat de boten herhaaldelijk varen met wapens, ammunitie en gewonden.

Vrijdag 20 April 1945. Gisteren een bezoek aan Den Hoorn gebracht: heen met ponnywagen en terug op de fiets. Bezoek gebracht aan Trijntje Dros gehuwd met Aris Smit. Van haar vernomen, dat de batterijen van Loodsmansduin en De Mok Den Burg beschoten hebben. De grote granaten zijn dus van Den Helder afkomstig. Trijntje klaagde, dat in een stormachtige nacht letterlijk àl haar kippen gestolen zijn, dat haar enige paard werd ‘genaasd’ en dat ook vrijwel alle schapen weggehaald waren. Het zijn deze kleine boertjes, die wel het zwaarst getroffen worden.
Cor Bakker heeft in opdracht van de Duitsers 1500 schapen gevorderd, die vandaag van het land gehaald moeten worden. Het vee moet naar Den Helder worden gebracht: het lijkt erop of de Duitsers de stelling van Den Helder provianderen voor langdurige verdediging. De boeren hebben het wel te verduren. De broer van Rina Kuiper gesproken, die uit Eierland kwam. Van hem en anderen hoorde ik, dat Weilust, Jachtlust, Maurick, Prinsenhage, De Korenschoof, de boerderij van Jan Stammes, Van Exel, de graanschuur van Jo Flens, Padang, Van Andel (Eendracht), Ruimzicht, Vianen en nog andere boerderijen verbrand waren. Hij vertelde me hoe op de nog niet verwoeste boerderijen en woonhuizen door de soldaten huisgehouden is. Hoogdrachtige varkens en runderen werden geslacht, alles wat den soldaten aanstond werd geroofd, ondanks het feit, dat de oorlogsrantsoenen aan de militairen werden uitgedeeld. Per dag krijgen zij o.a. 8 sigaretten. Het schijnt, dat de Polen verminderde rantsoenen krijgen, zij verontschuldigden zich, dat zij moesten ‘organiseren’ om geen gebrek te lijden.
Dinsdagmiddag zouden volgens dezelfde zegsman op Vlijt 14 Russen gevangen zijn genomen en 4 Hollanders, waarvan een zekere Boerhaven, een man, die ‘chef’ werd genoemd. Nog vernomen, dat de reddingboot van Cocksdorp met schipper Bakker spoorloos verdwenen is. Een feit is het, dat Bakker van Oosterend naar De Cocksdorp is gegaan en dat hij niet terugkeerde.
De Koog. Gisterenavond stonden in het Mienterglop weer een stuk of wat Duitse kanonnen bij Bakker, waarmee de duinrichel beschoten werd. De Russen zitten klaarblijkelijk in de duinen (ooggetuige mededeling). Op ’t ogenblik klinkt ook weer geschutvuur van De Koog.
Gisterenmiddag overal op het eiland affiche aangeplakt met mededeling ‘Inselkommandant’ dat het verbergen of onderdak verlenen van Russen met de dood wordt gestraft en dat het huis wordt afgebrand.
In de nacht van Woensdag op Donderdag zijn aan De Waal volgens verschillende zegslieden drie Duitsers door Russen doodgeschoten. De Russen hadden aan De Waal nog een munitiedepot bij xxx.
Gisterenavond om ± 7 [19] uur kwam bij de Fahrbereitschaft een Duitse dienstauto aan met gevangen gewonde Russen. Vanmorgen omstreeks half vijf uur werd een kudde gevangen genomen Russen in de richting van De Mok gedreven. Ik schrijf dit dagboek op het Raadhuis op de afdeling Gemeentewerken, waar mensen van het hele eiland komen over hun schadegevallen. Van velen hoor ik, dat zelfs hier en daar in Eierland ook nog Russen zitten. Zij voeren een guerillaoorlog, die de Duitser nog steeds verliezen bezorgt. ’s Nachts verspreiden zij zich en gaan op voedsel uit. Hun ammunitie schijnt op te raken. Bij de gevechtshandelingen in Eierland is het hoofd berxxties gevestigd geweest in Pomona.
School in Midden-Eierland en de gehele buurt daar zijn van den Ruige Dijk af met kanonnen beschoten. Toen een Nederlander mededeelde op Pomona, dat de gehele buurt bewoond was, kreeg de bevolking een uur de tijd om zich in veiligheid te brengen. In de woning van De Vries, h.d.s. In Eierland hebben vooral jonge soldaten zich te goed gedaan aan de inhoud van waalglazen.
Kuiper vertelde mij van verschillende Duitsers vernomen te hebben, dat zij slechts wachten op de Engelsen om zich over te geven. Overgeven aan de Russen zou de dood betekenen, was de algemene opvatting.

23 April 1945. Op Steenenplaats is opnieuw biljet opgehangen ‘een laatste waarschuwing’ om geen Russen onderdak te verlenen. De boeren moeten hun hooischelven nazoeken, ook des nachts. Aan Hollandseweg nij Cocksdorp zijn weer drie Duitsers doodgeschoten, daarop zijn de boerderijen Rotterdam en Holland in brand gestoken. Men zegt echter, dat Rotterdam reeds verbrand was, waarschijnlijk is daar alleen een klamp verbrand. Op Holland had zich een Rus verscholen, hij schijnt de drie Duitsers neergeschoten te hebben.
Gisteren in m’n eentje prachtige wandeling gemaakt door de Hemmer naar Den Hoorn. ‘Te gast’ bij Aris en Trijntje, met Aris diens oudste jongen grote wandeling gemaakt tot bij De Mok. Voor ’t eerst duidelijk geworden hoe de situatie in deze hoek van Texel is. Teruggewandeld langs Hemmerkooi. Vermoeid maar voelde mij uitstekend. In normaler tijd ga ik er nog eens heen en zal dan foto’s maken. ’t Is een schilderachtig land daar bij Den Hoorn.
Vandaag jarig. Rina bakt cake, ik kreeg 10 eieren en had nog boter te goed. Om toch iets uit te kunnen delen, pakje Duitse Kyrian sigaretten gekocht, kostte F 45,-! Beter als zo heel weinig!
Er schijnt herrie te zijn over het door mij opgestelde affiche. Ik heb het overal in het dorp laten ophangen. De Christelijke schoolmeester Slort/Hort is gevallen over de woorden” ’t Is een toeval, dat gij gezond gebleven zijt”. Hij had willen hebben” de Goddelijke Voorzienigheid heeft u gespaard”. De idioot! Zal mij overigens een zorg zijn: ’t biljet was vóór het drukken gelezen en goedgekeurd door den doopsgezinde predikant en den burgemeester. Ik had tenslotte geen andere taak dan het opstellen van het biljet.

Dinsdag 24 April 1945. Gisteren de gehele dag zeer rumoerig op het eiland. De Duitsers lopen in een linie ter breedte van het gehele eiland Texel af. Ze zijn bij De Cocksdorp begonnen en kwamen vandaag tot de Middenweg. Talloze klampen hooi en graan woorden in brand gestoken, zeker als men vermoedt dat er Russen in verborgen zijn. Bij Den Burg a/d Emmalaan weer drie Russen gedood. Plas en Daal gisterenmiddag in vlammen opgegaan.
In de Witte Hoek zouden 38 Russen hun eigen graf hebben moeten graven. Nadat zij zich uitgekleed hadden, moesten zij gaan staan aan de rand van de kuil en werden gefusilleerd. Dergelijke tonelen zouden zich ook op Texla afgespeeld hebben.

Woensdag 25 April 1945. Zoeven liepen onder Duits geleide twee Russen over de Steenenplaats in de richting van Texla. Het eiland wordt systematisch afgezocht en Russen die gevonden worden, dwingt men eerst hun eigen graf te graven. Daarna moeten zij zich uitkleden en worden op de rand van de kuil doodgeschoten. De Russen op de Steenenplaats waren als burgers gekleed. Dit was een uur geleden. Zij zullen nu wel dood zijn. Zij waren in burgerkleren, zelfs met boord en das.
Ik kijk zoeven uit het aam van het raadhuis en zie een Rus op zwarte kousen, in groene soldatenbroek, groengrijs overhemd waarover bretels, maar zonder tuniek, door de Binnenburg aankomen. Het is half twaalf, de zon schijnt, het jonge groen en bloesems sieren de bomen. Een groepje vrouwen ziet hoe de Rus blootshoods tussen twee Duitsers met geweren gewapend wordt weggehaald. Zij gaan naar hotel Texel waar de Kommandatur gevestigd is. Ik kijk op en zie het groepje terugkomen, het gaat nu in de richting van Texla. Daar zal de man nog verhoord worden, hij krijgt een schop in de hand, graaft de kuil en valt er stervend in. Het groepje gaat gewoon, niet in felle pas. De man is van middelmatige gestalte en heeft geen typisch Russich uiterlijk.
Lagerveld de kruidenier uit Eierland vertelde vanmorgen op het Raadhuis, hoe hij had gezien dat op de Hertenkamp vier Russen, na het graven van hun eigen graf doodgeschoten werden. Een wilde er weglopen, maar het dodelijke schot trof hem meteen.
Gisterenavond tot half elf met Jan bij Dirk Zuidewind geweest. Door de tuin achter ’t huis naar Rina. Zag in de richting van de Dennen een felle brand tegen de nachtelijke hemel. Zal wel een boerderij geweest zijn.
De gemeenteopzichter Veldstra is met een ploeg van 40 burgers tussen 6 en 8 uur op het Rozenvlak geweest in de duinen bij Den Hoorn, waarbij 15 ha heide zijn verbrand. Hij werd gewaarschuwd door den burgemeester.
Gezien de behandeling, die de Russen ondergaan, lijkt het onwaarschijnlijk dat Jo Duinker en de Pens nog in leven zullen zijn.
Tot mijn genoegen vernomen, dat Gijs Duinker het goed maakt. Er zijn nog steeds meer gewonden dan ik denk. Nu weer hoor ik, dat Catrien Koorn met een beenwond in het ziekenhuis ligt.
Het is geen wonder, dat ik vond hoe de man, die zoeven werd weggevoerd weinig Russisch was. Ik hoor dat hij Han Ruber heette en met de Russen had meegevochten. Hij werd op Texla opgehangen.
Juist zijn de twee costumes, waarin de Russen gekleed waren die ik op de Steenenplaats zg, op het Raadhuis gebracht. Het zijn nieuwe pakken. De mensen zijn reeds dood en begraven. De burgemeester krijgt de pakken 8 dagen ter beschikking, daarna komen zij aan het comité voor Texel.
Het is een vreselijke tijd. Een mensenleven heeft niet de minste waarde meer. De bevolking wordt over het algemeen met rust gelaten d.w.z. in Den Burg. Op het land wordt ook gerequireerd als men daartoe geen bevoegdheid heeft. Gisteren in Den Burg huis aan huis doorzocht voor Russen.

Donderdag 26 April 1945. Het weer is buitengewoon mooi. Heldere zonneschijn, weliswaar niet warm zoals onlangs, maar wel mild. Ik heb besloten niet langer aantekeningen op het Raadhuis te maken, maar om voorlopig de stof in een paar hoofdstukken te gaan verwerken. Van de Franse tijd heb ik nu een goed idee, ik zal trachten er wat goeds van te maken.
Gisterenavond in Driehuizen door de Duitsers schuurtje onder vuur genomen, er kwamen vier Russen uit, die werden neergeschoten.
Weilust is niet verbrand, ik sprak de boer, wel veel kogelgaten. Opnieuw een affiche aangeplakt van de ‘Inselkommandant’: “De Russen zijn bijna opgeruimd, als nu ook de hoofdman Loladsche, kenbaar aan een hoog voorhoofd met wratten, gevonden wordt kan de goede verstandhouding zoals deze weleer tussen de Duitsers en de eilandbewoners bestond worden hersteld”. Ik heb mij laten vertellen dat Loladsche een Kaukasiër is, die reeds 6 maanden lang op Texel ondergedoken was. Hij schijnt de eigenlijke leider van het verzet te zijn.
Het gerucht doet de ronde, dat met vliegtuigen levensmiddelenpakketten voor de hongerende bevolking van West-Nederland afgeworpen zullen worden. Zal mij benieuwen wat daarvan terecht komt. De mensen zijn al niet zo braaf, de bijdehanden zullen misschien profiteren, degenen die het hardst voedsel nodig hebben staan er natuurlijk naast. De toestand in de steden moet wel erbarmelijk zijn nu alle toevoer uit het oosten des lands ook opgehouden is.

Den Burg Vrijdag 11 Mei 1945. Het is enige weken geleden dat ik het laatst in dit dagboek geschreven heb. De gebeurtenissen in die tijd worden bepaald door het einde van de oorlog in Europa. Toen ik vrijdagavond 12 April [4 mei] bij Ab Keijser was, hoorde ik daar voor het eerst, dat de vrede de volgende morgen om 8 uur zou ingaan. Ab schonk een borrel, Roel Stoepker met vrouw, Abs vrouw en dochter waren aanwezig. De Duitsers in West Nederland hebben zich overgegeven, nu, een week later [dus was het geen 15 april] zijn voor het eerst twee ‘geallieerden’ op Texel gekomen. Een Nederlander uit Den Helder, luitenant De Vries, de ander een Texelaar, die indertijd naar Zuid-Afrika is gegaan, Siem de Waal. Beiden waren in Canadees uniform, dwz in die van de brigade Irene. Van foto’s in Engelse krantjes had ik de uniform al gezien. De lui maakten een prettige frisse indruk. Alle dorpen op het eiland zijn versierd. Er zijn hele erepoorten en ontelbaar veel slingers over de weg. Terwijl De Vries op de stoep van het versierde raadhuis sprak blies van de toren op de omgang een fanfarecorps vaderlandse liederen. Het is al weken lang prachtig weer. In het dorp is een feeststemming, behalve onder de N.S.B. ers. Zullen weldra opgepakt worden. Komen in R.K. school.

Zaterdag 12 Mei 1945. Vanmiddag voor het eerst bezoek aan Eierland gebracht. Grote verwoestingen overal in Z.O. hoek. Ook vuurtoren bewerkt. Vanmorgen en gisterenmiddag urenlang met Russen gesproken in De Koog, op Pomona en in schuur bij Den Burg. Georgiers buitengewoon intelligent en beschaafd. Heb het druk: maak voor Duinker, die ernstig gewond in ziekenhuis ligt het Texelse krantje, help Bruin met de schippers en heb alweer 20 mensen geïnterviewd voor het verslag dat ik maak van de Russische opstand. Het plan is Maandag a.s. naar Amsterdam te gaan, er schijnt echter vaarverbod te zijn. Geruchten omtrent doorvechtende W.A. en S.S. in Nd. Holland. Ben moe, hoop morgen dagboek laatste weken eindelijk eens bij te kunnen werken.