Loodsen en vissers door de Engelsen genomen in april 1798

In april 1798 werden 20 loodsen van den Hoorn in één maand, misschien zelfs in één nacht, gevangen genomen door de Engelsen. Hoe dat zomaar kon gebeuren werd in de Notulen van de Texelse Gemeenteraad niet besproken. Waren deze mannen op zee met hun scheepjes, of werden zij van het eiland gehaald? En ging dat met strijd of vrijwillig?

Pas bij de Invasie van 1799 bleek waarom die loodsen waren ontvoerd. Die Engelsen konden niet landen zonder hulp van bekwame loodsen. De ontvoering was onderdeel van de voorbereiding van een groot plan- de bevrijding van Holland van de Fransen en herinvoering van het Oude Bewind, met de Prins van Oranje als nieuwe leider.

De staat van het land

Het was de nieuwe tijd, de Bataafsche Republiek, Vrijheid, Gelijkheid en Broederschap. De Oranje-partij was uit Holland verdreven, de Patriotten waren aan de macht vanaf 1795. Alles moest anders. Al snel ontstond onenigheid over de juiste koers.

Door een staatsgreep in 1797 was de situatie voor de vele Texelse Oranje-gezinden slechter dan voorheen. De macht was overgenomen door een groep zuivere Bataven, die onder de naam ‘administratief bestuur des voormalige gewest Holland’ strenge regels invoerden.

Het ging zo ver, dat al binnen een half jaar een nieuwe staatsgreep plaatsvond. De doorgevoerde veranderingen moesten daarop worden terug gedraaid. Het Texelse gemeentebestuur, dat alle orders vanuit Den Haag trouw uitvoerde, bevond zich toen in een lastige situatie. Mensen die ontslagen waren moesten weer in hun functie hersteld worden, terwijl die posten vaak al door anderen werden bezet. Zwalkend beleid, ook toen.

Een voorbeeld van de nieuwe, zuivere leer was het vervangen ‘ van alle plaatselijke amptenaaren en bediendens, welke of onwaardig of nutteloos S’ lands geld trekken, ten einde zonder aanschouw van Persoon, al zulke voorwerpen van hunne posten afgezet, en door andere volks agting waardige en kundige Mannen worden opgevolgd tot redding van het lieve Vaderland ’.

De Municipaliteit kwam in april tot de volgende reorganisatie. De genoemde mensen waren vooral onwaardig door hun oranjegezindheid, maar met een enkeling was meer aan de hand. Er was bijvoorbeeld in Oudeschild een man die zijn vrouw in de steek had gelaten, anderen waren aan de drank.

Advertentie

De Municipaliteit van Texel, geeft hier meede kennisse: dat zij ingevolge het 10 articul der instructie, hun door ofte van wegens het administratief bestuur des voormalige gewest Holland ter handen gesteld, ten einde alle onnutte of onwaardige Eilands amptenaaren of bediendens van hunne posten te ontzetten, en deselven met waardige en kundige Vaderlanders wederom te voorsien, hebben goedgevonden de volgende persoone te demitteeren, aan

Oosterend

Jan Jacobsz Boon vischafslager, Gerrit Sipkes dag en nagtroeper, Martje Aris Turftonster, Trijntje Jans dito-

Waal

Jan Willemsz Bakker vischafslager, Sijmon Klaasz omroeper

Oudeschil

Dirk Kok vischafslager, Coendert Mol dag en nagtroeper, Geertje Willems Flens Turftonster alsmeede Aaltje Jans

Hoorn

Hendrik Rob vischafslager, Jan van der Meer dagroeper, Arie Koger Nagtroeper, Sijbrig Lap Turftonster

Koog

Sijbrand Kok, omroeper

Burg

Poulus Kikkert vischafslager, Dirk Bakker Turftonder & Nagtoeper, Cornelis Disper omroeper

Met injunctie aan alle deselven, dat zij hunne posten zullen blijven waarneemen, tot zo lange die wederom zijn vervult-

Waar toe de Municipaliteit voornoemt alle ende een iegelijk welke genegen de vereijschte kunde bezit en een goed gedrag en de tegenswoordige ordre van zaken toegedaan is, uitnodigd bij deese, omme ter wedervervulling der vacante posten, hunne sollicitatie te komen doen, ten raadhuijse aan den Burg op dingsdag den 17^e deeser maand april 1798, ten einde alle de bedieningen ten spoedigste wederom kunnen begeven worden-

Actum ten raadhuijse Texel den 10 april 1798-

Ter ordonnantie van de Municipaliteit voornoemt

(get) W: Romans

Door deze ontslagen zal de stemming van de bevolking tegen de toestand in het land verbitterd zijn.

Loodsen ontvoerd door de Engelsen

Wie buitengaats kwam kon een prooi van de vijand worden:

in 1795 Hoorn zo in S’ Vyands Handen of in Buiten Landsche Havens

geteld door de Bode A. Kalf 19 Mans 1 Vrouw 1 Kind

De ontvoerde mannen hadden bij elkaar 14 vrouwen en 43 kinderen, die plotseling zonder inkomsten zaten. Voor hun onderhoud moest op een andere manier gezorgd worden. Om te beginnen hield de Gemeente een collecte.

Extra Ordinaire Vergadering den 1 Mey 1798

De Schout Langeveld interesseerd zig, uit Naam der Overlieden van de Lootsen aan den Hoorn, voor de Vrouwen en Kinderen der Ongelukkige Lootsen en Visschers aan den Hoorn, welken door de Engelsche genomen zyn- omme door middel van eene te doen collecte over Texel in hunne nood eenigsints te voorsien-

Waarover gedelibereerd zynde: is geresolveerd zig deswegens te zukken addresseeren aan het uitvoerend Bewind, ten eynde hunne Liefdadigheid met deselve Vrouwen en Kinderen interoepen- en zal den Burger Langeveld hunne Naamen en getal inwinnen-

Vergadering 8 Meij 1798

De Schout Langeveld brengt ter Tafel eene Missive van de Overlieden der Lootsen aan den Hoorn, waarby deselve opgeven 14 Vrouwen en 43 Kinderen van de 20 Lootsen en Visschers aan den Hoorn, welke door de Engelsche in de laastafgelopene Maand genomen zyn, en versoekt andermaal, dat tog deeze Vergadering in de dringende nood dier ongelukkige nu ten eenemaal van bestaan beroofde Vrouwen en Kinderen, gelieven te voorzien door het doen eener Collecte over Texel, immers in de eerste plaatse, zo lange en op geene andere wyse voor zal zyn gezorgd. Het welk in deliberatie zynde gebragt, en overweegende: dat de Godsdienstige Gezindheeden, tot wien de Lootsen en Visschers behooren, in de eerste plaats in de behoefte diende te voorsien- dan overweegende: dat de Casse dier gezindheeden onvermogend zullen bevonden worden, waar door dus de nodige hulp niet kon worden gegeven, en eyndelyk overwegende: dat leeden in een Maatschappy in onverwylde nood, den een den ander hulp moet doen- is geresolveerd: de Overlieden der Lootsen van den Hoorn aan de respective Gezindheedens aldaar te renvoyeeren, dan dezelve veronderstellende onvermogend te zyn, de Overlieden voornoemd met de gezamentlyke Armebezorgers van alle Godsdienstige Gezindheedens aan den Hoorn te authoriseeren, en des noods te qualificeeren, met eene Busse over Texel eene garing te doen, en de gefourneerde penningen, alzo meede gezamentlyk uittedeelen, aan de Vrouwen en Kinderen der gevangene Lootsen en Visschers, alwaar de meeste behoefte is- zullende van hunne administratie en verrigtingen, aan de Municipaliteit gehouden zyn Reekening en verantwoording te doen-

De Missive aan het Vertegenwoordigend Lichaam des Bataafsche Volk, wegens de ongelukkige Vrouwen en Kinderen der Lootsen en Visschers aan den Hoorn, was van deese inhoud-

MedeBurgers!

Het is by deeze dat wij de Clementie Uwer Vergadering inroepen, over 14 Vrouwen en 43 kinderen van 20 Lootsen en Visschers van den Hoorn alhier, welke met hunne Vaartuigen in het Laast der voorgaande maand April, door de onmeedogende Engelsche Tyrannen genomen, en nu alle hulp van bestaan missende, in de bitterste Armoede gedompeld zyn,

dewyl de Armecassen, door het groot getal behoeftigen, wier Mannen of Vaders te vooren door de Commercie gevoed wierden uitgeput en wy al meede door het stilstaan daar van overmogend en buiten staat zyn de minste hulp toe te brengen.

Wy versoeken dus MedeBurgers, by het groot belang, dat de Natie heeft; aan de Lootsen deezes Eilands, die niet opgehouden hebben, de Commercie en Zeevaard, door hunne Activiteit en vigelantie, zo veele gewigtigen dienste te bewysen, een oog van medelyden op deese ongelukkigen te slaan, door het verleenen van Uwe Hulp en bystand, waardoor zo lange de gevangenisse duurd, eenigermaate soulaas in hunne dringende behoeften werd te weeg gebragt-

In welke afwagting wy de Eer hebben ons te noemen naar toewensching van

Heil en Broederschap

De Municipaliteit van Texel

Ter ord. van deselve (get) WRomans Texel 12 Mey 1798

Genomen door de Engelsen

Men zou denken dat ze na de landing op Texel zouden zijn gebleven, maar het lijkt erop dat niet iedereen dat gedaan heeft. Ook in 1800 werd nog vergaderd over vrouwen van Loodsen in Engeland die om hulp vroegen.

Na de Oranje Vrijstaat van de herfst van 1799, waarin de Patriotten aan de kant geschoven waren, was het Bataafse gezag hersteld. In hoeverre de Oranjeklanten zich voor hun gedrag veroordeeld zouden worden was onduidelijk, dus het zekerste was om weer als ‘gevangene’ mee te gaan. Het naar buiten brengen van de Engelse schepen was trouwens ook specialistisch werk, minstens zo gevaarlijk als de landing. Zonder de loodsen konden die schepen niet veilig buitengaats komen.

Dat verklaart waarom die loodsen na 1799 ook nog ‘in ’s Vyands handen’ waren.

Het is niet meer na te gaan of de loodsen vrijwillig met de Engelse ontvoerders meegingen. Zomaar af en toe wat loodscheepjes oppakken was geen optie, bovendien was er erg weinig loodswerk vanwege de stremming in de handel, een van de redenen waarom Holland zo verarmde. Het zou heel goed een complot kunnen zijn geweest. Er waren Oranjegezinde zeelieden genoeg die er graag mee wilden werken het land van de Fransen te bevrijden. Heel veel Hollanders waren ontevreden over wat de Patriotten hadden gebracht, zeker de Franse invloed stond veel mensen tegen. Het land werd armer in plaats van beter, en het eind van de ellende was nog lang niet in zicht- dat duurde nog 15 jaar.

De omgeving van Den Hoorn was zeer geschikt om ongemerkt naar de vijand over te steken- de kust lag grotendeels onbewaakt. Er was een kustwachtpost op het Horntje en een in De Koog, het hele gebied achter de Westen was niemandsland. Op onderstaande kaart is dat goed te zien. De kaart is getekend in opdracht van Koning Lodewijk Napoleon in 1809.

Loodsen die wat langer van huis gingen, bijvoorbeeld ter walvisvaart, moesten na thuiskomst opnieuw examen doen. Het vaarwater kon in die tijd flink veranderd zijn. Hier werden de loodsen pas na meer dan een jaar ingezet. Dat zou kunnen verklaren waarom niet alle schepen probleemloos aankwamen.

Pieter Jansz Duijnker

Een van de loodsen die de rol van contactpersoon gespeeld zou kunnen hebben, was Pieter Jansz Duijnker. Kort voor de ontvoering van de loodsen was hij nog door een dorpsgenoot verdacht gemaakt:

Vergadering 6 february 1798 present alle de Leeden

Binnen gestaan Isb. Metselaar Lootschipper van den Hoorn, en georganiseerd Burger en Vaderlander, vragende of ‘er ook gelegenheid zoude zijn by de tegenswoordige Ordre van Zaken, omme met zijn vaartuig en Manschappen in S ‘Lands dienst te worden geplaatst voor [in plaats van] Pieter Jansz Duynker, die zo als genoeg bekend is, voor de oude Constitutie is - daar ons geen vertrouwen is zo eene gewigtige post als Advys Jagt bij S ‘Lands Vloot waardig kan gerekend worden te zijn-

Waarover gedelibereerd zijnde, is hem aangezegt zig bij requeste aan het uitvoerend bestuur der Bataafsche Republicq te moeten adresseeren, en dat hy eer het zelve door hem versonden wier, in deese vergadering moest werden gebragt, welke het zelve dan per missive zal ondersteunen.

Vergadering 20 Februarij 1798

Binnen gestaan Isbrand Metselaar overgevende zeker request aan deese Vergadering, waarby hy appuij versogt, op zyn daarby overgelegd request aan het uitvoerend bewind der Bataafsche Republicq- tot aanstelling in plaatse van Pieter Jansz Duynker als advys Jagt by S’ Lands Vloot, uit hoofde dat deselve Pieter Jansz Duynker het voorig Systhema toegedaan zynde , en ook nooit in de Grondvergaderingen de Verkiesing heeft willen afleggen, maar ter Contrarie die geweigerd heeft, zo als deese Vergadering genoeg bekend is.

En is geresolveerd dit request door eene Kragtige Missive aan het uitvoerend bewind te ondersteunen, waartoe de Secretaris gelast word.

De Missive aan het Uitvoerend bewind der Bataafsche Republicq

tot ondersteuning van het request van Isbrand Metselaar was van deeze inhoud

MedeBurgers!

Aan ons verzogt zynde brieven van Voorschryvinge by nevensgaande Requeste van Isbrand Metselaar onsen Burger, Lootsschipper aan den Hoorn alhier- hebben wy vermeende ieder braaf Vaderlander te kort te zullen doen, zo wy het by waarheid in dat zelve request ter neder gestelde, niet ten vollen appuyeerde, met verdere byvoeging dat men over het bevoorregte van zodanig een als Pieter Jansz Duynker is, voor allen anderen, zig bereids in den Jaare 1794 tweemaal by het Committé der Marine en zelfs by den Admiraal de Winter heeft geadresseert, zonder de minste vrugt, terwyl men voortging Orange te begunstigen en de waare Patriot ongeagt zyne klaagstem en welwillendheid te veragten, tot beschaming van elk en een iegelyk .

De requestrant een Vaderlander, die dit door alle tyden betoonde, bovendien met een talrijk huysgezin bezwaard, en op wien nog zyne Vaartuig, het geen even goed als Duynker’s, voor zo verre ons bewustis iets te zeggen valt, neeme wy de Vryheid op het ernstigste Uwen aandagt aantebeveelen.

In welke afwagting wy zyn, naar toewensching van

Heil & Broederschap

De Municipaliteit van Texel

Ter ord. van deselve (get) WRomans Texel 21 februarij 1798

In die tijd was intussen een ander bewind aangetreden, in januari had een staatsgreep plaatsgehad in Den Haag, waarop bijzonder strenge eisen gesteld werden aan de Ware Vaderlander. De stemgerechtigden werden zorgvuldig geselecteerd, zodat van Den Hoorn slechts een kleine groep mannen dat recht kregen. Wie niet op deze kieslijst stond was te onbetrouwbaar wat betreft zijn politieke gezindheid, om te mogen stemmen.

In juni 1798 werd dit bestuur door een volgende staatsgreep afgezet.

Aan de Hoorn Jan Witte, Isbrand Metselaar, Johannes Schoonberg, Jacob Schoonberg, Willem Byl, Pieter Sluys, Maarten Daalder, Jan P. Knaap, Cornelis List, Tjalling van Grouw, Cornelis Klaasz Swart, Jacob Cornelisz Boon, Dirk Symonsz Daalder, Pieter Alb. Kikkert, Sach. Schoenmaker, Nan Schoenmaker, Gerrit Dyt, Jan Gerritsz Dyt, Hendrik Corn. Smit, Cornelis D. Dyt, Aarjen Jh. Dekker, Jacob Schraag, Frans Witte, Pieter M. Griek, Jan Leend. Daalder, Willem Admiraal, Jan Goole [totaal 27]

Afwezige Armenvoogd

Extra Vergadering 9 Mey 1798

Aan de ordre zynde dat de Armevoogden over Texel reekening moesten doen-

Binnen gestaan als vooren de Kamervoogden van den Hoorn Cornelis Pietersz Koger absent, Albert Lap, Arie Jansz Bakker welke Reekening gedaan aan de aankomende Isbrand Metselaar, en is de afgaande C.P. Koger als in S’ Vyands handen zynde niet kunnen bedanken -

Deze Cornelis Pietersz Koger staat niet op de lijst van Loodsen die door Dirck Meurs door deductie en combinatie van de verschillende Registers is samengesteld. Hij heeft gekeken wie loods was in die tijd, nog jong en sterk, en in welke jaren de kinderen van deze mannen geboren waren. Wie na april 1798 een kind verwekte was niet van huis, wie na de thuiskomst in 1801 een kind kreeg en in de tussentijd niet, kan heel goed in Engeland geweest zijn.

Uiteindelijk kreeg hij een lijst van 14, precies zoals in de Notulen staat.

Cornelis Koger was misschien ongetrouwd.

Het dochtertje Neeltje van Jacob Brouwer en Dieuwertje Bakker werd geboren op 20 mei 1800. Negen maanden tevoren was eind augustus- wat betekent dat het kind meteen na de landing verwekt is.

Lijst van Dirck Meurs van loodsen in Engelse gevangenschap

46 Hertje Klaasz Abbenes en Jantje Jans Duijnker

48 Gerrit Jansz Bakker en Tetje Jacobsz Boon

37 Folkert Jacobsz Boon en Souwtje Pieters Luijt

19 Jacob Albertsz Brouwer en Dieuwertje Gerrits Bakker

44 Cornelis Jansz Daalder en Antje Cornelis Kuijper

49 Michiel Willemsz Buijsekool en Lijsbeth Blom

24 Symon Jansz Koning

40 Wijbrand Cornelisz Kooijman en Pietertje Meinderts Visser

47 Jacob Jansz Krijnen en Lysbeth Jelles Duinker

12 Pieter Jansz Krijnen en Martje Jacobs Boon

43 Leendert Pietersz Kunst

13 Jan Pietersz Kunst en Martje Jans Lap

39 Dirk Cornelisz Vos en Reijnouw Jacobs Duijnker

38 Jacob Klaasz Smit en Aaltje Jacobs Kok

9 Klaas Cornelis Vos en Antje Hendriks Krijnen

28 Cornelis Pietersz Stark en Dieuwertje Jacobs Kooijman

32 Klaas Jansz Tjebbes en Martje Meijers Aller

In het Notulenboek is geen lijst met namen opgenomen.

Vergadering 19 Junij 1798

De Armbesorgers generaal van den Hoorn, geeve kennisse: dat zy voor de Ongelukkige vrouwen en kinderen der Lootsen en Visschers aan den Hoorn, welke in S’ Vyands [handen] zyn, over Texel gecollecteerd hebben f 193.6.4. Aangenomen voor Notificatie

Vergadering 8 Aug. 1798

De Gecommitteerdens aan den Hoorn voor de arme Vrouwen en Kinderen der Ongelukkige Lootslieden en Visschers van den Hoorn, door de Engelsche genomen, reekening en verantwoording van hun gecollecteerden en gedaane uitdeeling ten genoegen van deeze Vergadering gedaan hebbende- versogten daar de nood nog by aanhoudenheid volhard, nogmaals eene Collecte over Texel te mogen doen- en dat de Leeraaren van onderscheidene Godsdiensten, hier van alvoorens in de Kerken afkondiging deede

Is zulks geaccordeerd; werdende de Boode Kikkert gelast de Leeraars [in de kerken] tot de te doene afkondiging te versoeken-

Wyders is geresolveerd: dat men nogmaals de Intercessie des Vertegenswoordigend Lichaam tot hulp voor deese arme Vrouwen en Kinderen zal afsmeeken, waartoe de Secretaris gelast word een Missive te depecheeren.

Vergadering 11 Aug. 1798

de Missive aan de Eerste Kamer van het Vertegenwoordigend Lichaam des Bataafsche Volks

MedeBurgers!

Den 12 van de laastgepasseerde maand Meij smeekte wij bij het diestijds vertegenwoordigend Lichaam des Bataafsche Volks, omme een oog van medelyden te vestigen over 14 arme Vrouwen met 43 klyne kinderen van 20 onser Lootsen en Visschers, door de medogenloose Engelsche met hunne vaartuigen genomen en gevangen gehouden-

Wy versogte daar de armenstaat alhier waar van het grootste deel, door de Commercie voorheen gevoed wierd, zo zeer toegenomen was, dat de Fondse tot onderhoud op verre na niet toerykende waaren- by het groot belang dat de Natie altoos en tot op dit ogenblik nog, in de activiteit en meerdere kunde der Texelsche zeelieden had, eenige hulp en bystand, voor deeze Ongelukkigen- zonder dat ‘er Heeden iets van kwam.

Wy worden dus gedrongen Mede Burgers daar de nood tot die verheid komt, dat zonder bystand, men ‘er onder bezwyken moet, dat wy door deeze nogmaals de vrijmoedigheid neemen, dezelven Vrouwen en Kinderen aan de Remantie Uwer Vergadering aantebeveelen en te versoeken, dat zo lange de gevangenissen der genoemde Lootsen en Visschers duurd, dat het Uw behagen, in het onderhoud deezer behoeftige eenigsints te voorsien-

Wy zyn naar toewensching van

Heil & Broederschap

De Municipaliteit van Texel

Ter ord. van deselve (get) WRomans Texel 13 Aug. 1798

Vergadering 2 October 1798

Binnen gestaan de Weesmeester van den Hoorn Cornelis Klaasz Zwart, en met deselve Harmen Corporaal, zoon van Mees Harmsz Corporaal, versoekende de laaste daar zyn Vader in Engeland overleeden is, dat over zyne Minderjarige Broeder Cornelis Corporaal voogden werden aangesteld-

De precident bewys van het overlyden van Mees Harmsz Corporaal afgevraagt hebbende, heeft gemelde Harme Corporaal die aangenomen te produceeren- waarop provisioneel tot Voogden benoemt zyn Pieter van Grouw en Pieter Spigt-

Vergadering 18 October 1798

De Gezamentlyke Armbezorgers mitsgaders overlieden der Lootsen aan den Hoorn, tot uitdeeling van het gecollectioneerde voor de Vrouwen en Kinderen der Ongelukkige Lootsen en Visschers in S’ Vyands handen zynde, doen wederom reekening en verantwoording- versoekende andermaal Collecte over Texel te mogen doen-

Naar Examinatie der reekening is deselve goedgekeurd; en de rendanten gegeven afiscentie in persoon, dog anders niet, een Collecte voor die behoeftigen over Texel te doen-

Vergadering 8 Januarij 1799

De precident geeft al verder kennisse dat eenige der Ongelukkige Vrouwen der Lootsen en Visschers in Engeland gevangen wordende gehouden, hem hadde berigt dat zig de aangestelde administrateurs tot uitdeeling der garingen van tyd tot tyd gedaan, onttrekken omme die gaaringen in persoon over Texel te doen- zy also versogte: zelve de Collectens te mogen doen, en de Gelden onderling deelen- waarover gedelibereerd zynde, is de Collecten door de Vrouwen zelve te doen geaccordeerd; mits brengende het provene onder de administrateurs omme onder alle de Ongelukkige Vrouwen en Kinderen gelykmatig te worden verdeeld-

Vergadering 26 february 1799

De Administrateurs over de Collectens voor de Arme Visschers Vrouwen en Lootsen aan den Hoorn, welke in Engeland gevangen zyn, hunne Reekening en Verantwoording wederom gedaan hebbende, vragen Consent tot andermaal te doene Collecten over Texel-

Geaccordeerd naar dat de reekening geapprobeerd was-

die aan het Uitvoerend Bewind der Bataafsche republicq

Wy prysen het voorneemen van den Burgers Frans Wyntjes en zyne Medehelpers, waar van wij de Eer hadde, uit het Extract uwer besluyten de dato 28 feb. ll kennis te bekomen-

Maar het zy ons vergunt onder het oog van Uwe Vergadering te brengen: dat hoe wars van alle Bedelaryen, wy nogthans aanhoudend over ons Eiland collectens moeten toestaan ter ondersteuning van 14 Ongelukkige Vrouwen en 43 kinderen van Lootsen en Visschers van hier, in Engeland gevangen gehouden, die van nergens eenige bystand kunnen bekomen, daar te boven zyn onse Armen Casse zo jammerlyk door aanhoudende en meer en meer toeneemende behoeften uitgeput of meerendeels vervallen, zo dat zonder vooruitzigt op het algemeene Arme bestuur en het weinige soulaas der nog aan de gang blyvende Spinhuysen de elende der Armen ten hoogste toppunt zoude zyn

Wy neemen met allen Eerbied de Vrymoedigheid te vragen? Tot welk zoort van opterigtene Institutie zal den Burgers Wyntjes eene algemeene Verzameling van penninge doen, en zou ook van het groot getal Armen die wy hier hebben, dan dadelyk in het zelve werk kunnen vinden?-

De Municipaliteit van Texel

Ter ord. van deselve (get) WRomans Texel 16 Maart 1799

GELYKHEID, VRYHEIJD, BROEDERSCHAP

Extract uit het Register der Besluiten van het Uitvoerend Bewind der Bataafsche Republiek.

Woensdag den 20^e Maart 1799

Het Vyfde Jaar der Bataafsche Vryheid

Is gelezen de Missive van de Municipaliteit van Texel van den 16 dezer lopende maand, daar bij te kennen gevende, dat zy door het besluit van dit Bewind van den 28 februarij ll (nr 25) van het voorneemen van den burger Frans Wyntjes en zyne medehelpers geïnformeerd waren, ten einde eene algemeene Collecte te doen voor zijn opte zetten Instituut, dan, vermits zy by aanhoudendheid Collecten moesten gedogen ter ondersteuning van 14 ongelukkige vrouwen en 43 kinderen van Lootzen en Visschers in Engeland gevangen gehouden en daar en boven hunne Armen kassen Jammerlijk uitgeput waren,

Verzoekende te mogen geïnformeerd worden, tot welk soort van opte rigten Instituut de burger Frans Wyntjes, eene algemeene Collecte zal doen; en voorts of het groot aantal armen, zich by hun bevindende, dadelijk by het zelve werk zou kunnen vinden? Ten einde dat het algemeen kenbaar maken hier van de goede Ingezetenen, hoe moedeloos ook door menigvuldige Collectens, voor te bereiden, om ook zo veel mogelyk tot dat Instituut het hunne bij te dragen.

Waar op zynde gedelibereerd is besloten de Municipaliteit van Texel te kennen te geven dat vermits het regulcitif niet direct staat aan dit Bewind, het zelve ook geene explicatie in dezen kan geven, blyvende het aan gen. Municipaliteit onverlet, om zo dezelve nadere explicatie wenscht te hebben, zich deswegens aan het Vertegenwoordigend Lighaam te addreseren.

En zal Extract dezes aan de Municipaliteit van Texel worden gedepecheerd tot informatie en narigt.

Accordeert met voors. Register

JXXX

Vergadering 9 April 1799

Reekening gedaan zynde door de generale gequalificeerde Armebesorgers en Overlieden aan den Hoorn, wegens de Ongelukkige Vrouwen en Kinderen der Lootsen en Visschers van den Hoorn in S’ Vyands handen gevangen zittende, is deselve reekening geapprobeerd en voor de Laastemaal aan opgemelde Vrouwen een garing over Texel geaccordeerd-

Vergadering 7 Mey 1799

Ingekomen Missive Municipaliteit Vlaardingen dato 3 Mey 1799 met consent van het Vertegenwoordigend Lichaam, omme eene Collecte te doen op zodanige plaatsen welke zig niet in het zelve geval bevinden voor de ongelukkige Visschers hunner Stad, welke in S’ Vyands Handen of ten eenemale geruineerd zyn

Te rescribeeren: dat men door het neemen van onze Visschers en Lootsen zig in het zelve geval bevind, ook uithoofde van de stilstaan der Commercie men alle gemis van bestaan verloor, en daar door vertrouwde, dat te maken kosten het gecollecteerde- men dierhalven hoe zeer gewillig nogthans met het beste hart verzoeken moest, dat men ons menageerde-

Vergadering 3 July 1799

De Armebestuurders van den Hoorn wegens de van tyd tot tyd gedaane Collectens voor de Ongelukkige Vrouwen der Visschers en Lootsen in Engeland gevangen wordende gehouden, hunne Reekening gedaan hebbende, bleek dat ‘er niets meerder by Casse bleef.

De Armebestierder Jan P. Knaap die dezelve Reekening en Verantwoording deed, in Naam zyner medebestuurderen, declareerd dat dezelven de Last van uitdeelinge niet langer begeerde op zig te willen neemen-

Waarop de precident aanmerkende: dat de Collecte voor die Ongelukkige Vrouwen over geheel Texel alleen was geaccordeerd tot Soulaas der Armen Casse van den Hoorn, hy als nu daar uit besloot, dat de Collectens over Texel konde gemenageerd worden, als zig in staat bevindende voor hun zelve te zorgen- hy dierhalven voorsteld: dezelve algemeene Collecte over Texel intetrekken- en is alzo ingevolge het voorstel van de precident geresolveerd, deselve algemeene Collecte provisioneel niet verder te accordeeren-

Vergadering 16 July 1799

Binnen gestaan 5 Vrouwen der in Engeland gevangen gehouden worden Lootsen en Visschers versoekende een gaaring over Texel te mogen doen- gerenvoyeerd uit Naam deezer Vergadering aan de Kerkgenootschappen waar onder zy behooren-

Vergadering 13 Aug. 1799

Ingekomen Missive Geref. Diaconen van den Hoorn, verklarende hunne Casse onvermogend te zyn, de Ongelukkige Vrouwen en Kinderen der in Engeland gevangen gehouden wordende Visschers en Lootsen eenig onderhoud te kunnen geven, waaromme versoeken met de Collectens daar voor over Texel te mogen continueeren-

Geaccordeerd: mits zelve de Collecte doende en administratie daar over houdende-

Vergadering 27 Aug. 1799

Daar de Engelsche Vloot onder een allerYselykste Cannonnade eene Landing ondernam aan de Helder-

Vergadering 29 Aug. 1799 S’ avonds 6 uuren

zie hoofdstuk Herfst van 1799

Enkele feiten uit de verslagen van de Engelse Invasie:

Krayenhoff:

De generaal Abercrombie begaf zich aan boord van het admiraalschip de Isis, en had de voorzorgen genomen, om de gevangen Hollandsche loodsen en andere, met de kusten en zeegaten wel bekende personen, bij zich in te schepen, zonder die, nog aan de wal zijnde, te ondervragen, om de landings-plaats volkomen geheim te houden, en desniettegenstaande, ter bekwamer tijd, van derzelver toelichtingen te kunnen gebruik maken.

Om zich op het bedoelde landingspunt spoedig te vereenigen, werden van Duncans vloot, voor Texel kruisenden 2 fregatten, 2 kotters, een brik en eene korvette naar de Vriesche kust afgezonden

Den 22^e aanwakkerende wind

De Engelsche expeditie-vloot nog spoediger verdwenen was, dan zij zich vertoond had, uitgezonderd eenige weinige kleinere vaartuigen, die zich bezig hielden met het peilen en betonnen der zeegaten, naar de reede van Texel geleidende, eene werkzaamheid, waarin zij (zoo het schijnt), wel hebben kunnen verhinderd, maar niet volkomen belet worden.

Renbode naar Den Haag

De Engelsen landden op het strand bij Callantsoog, wat de Bataafse legeraanvoerder Daendels niet had verwacht. Hij moest Den Helder prijsgeven.

Het verlaten van den Helder; eene gebeurtenis voor den Bataafschen vlootvoogd Story even onverklaarbaar als onverwacht, daar de vijand dezer zijds geenen de minsten aanval ondernomen, en de bezetting geen voet gronds verloren had. Hij schreef later:

27-8 Van hier zagen de schepelingen weldra het groot gewoel der Engelsche soldaten op de kustbatterijen van den Helder, en weinige oogenblikken later, nog veel nader bij hen, op het eiland Texel, de Oranje-vlag, buiten den toren van het Oude Schild uitsteken, welke beide verschijnselen bij de equipagien uitbundige vreugde verwekten, en den geest verrieden, waarmede zij bezield waren . Ook op de Engelse schepen woei de Oranjevlag.

Tot den 4 ^e September bleef ons eskader onder den Vlieter, door Engelsche officieren bevolen; het zeilde op dien dag naar de reede van Texel, daar de Bataafsche officieren op hun woord ontslagen werden. De bemanning had bestaan in bijna 4000 koppen, waarvan er velen op het eiland Texel achterbleven, en eindelijk verdwenen de schepen met 626 stukken geschut naar Engeland.

De opstapeling van zoo veele gewigtige gebeurtenissen, in zoo weinig dagen, bij het Bataafsch bestuur en het Bataafsche volk, verbazing en bekommering aan den eenen kant, vergenoeging en blijdschap zelf aan den anderen kant moesten opwekken, naar mate die berigten bij de Republikeinen of bij de Stadhouders-gezinden ontvangen en beoordeeld werden.

Den 8^e was de Erfprins van Oranje op Texel aangekomen, werwaarts hij zich van Embden begeven had.

De Anglo-Russische armee integendeel zat nu opgesloten in de Zijp, en de dorre stranden van de Helder en het eiland Texel. Zij kon geene de minste hoop meer voeden op eenigen anderen onderstand, dan die uit Engeland zou worden aangevoerd in een saizoen, dat de scheepvaart even onzeker als moeijelijk en de benadering der Hollandsche kusten van dag tot dag gevaarlijker maakte. Den 13^e October had zij nog slechts voor 11 dagen levensmiddelen.

Zie over het verloop van de krijgshandeling het boek ‘De Herfst van 1799’.

Capitulatie 18 oktober.

3 tot 9-11 storm

Stranding van de Nassau

inschepen en vertrekken

Bijlage

31-8-1799

Schout-bij-nacht Story aan de Agent der Marine van de Bataafsche Republiek:

Den 27 jl informeerde ik u, dat het evacueren van de Helder en deselver batterijen, mij in de noodzakelijkheid stelde, de laatste retraite, die mij nog overig bleef, en waartoe ik bij uwe aanschrijving van den 23 ^e gelast was, te effectueren.

Niet dan na dat zich de Engelschen reeds op de batterijen de Revolutie en Unie vertoonden, liet ik het sein van anker ligten, en onder zeil gaan, hetwelk in den morgen van den 28^e deser, circa ten 8 ure, geeffectueerd werd. Op dat moment woeijen de zoogenaamde Prinsen- en Oranjevlaggen reeds van al de torens van Texel en de Helder , alsmede van de batterijen.

Deze bijzonderheid maakte op onderscheidene schepen een zeer bedenkelijke sensatie. De retraite werd niet te min geeffectueerd, zoodanig, dat wij des morgens ten 11 ure, vooraan in de Vlieter ten anker kwamen.

Des morgens van den 29^e, met het aanbreken van den dag, ontdekten wij, dat reeds een groot gedeelte der vijandelijke fregatten en transportschepen op de reede van Texel ten anker gekomen waren. Tegenwind.

Muiterij-

30-8-1799 des morgens ten 7 ure, zagen wij de Engelsche vloot op de reede van Texel verschijnen, gedeeltelijk koers zettende naar de Vlieter. Bij het naderen dezer vloot, ontstonden er op de Washington, en op vee andere schepen wederom bewegingen. Dit oogenblik was het penibelste dat ik immer beleefde.

Eene vijandelijke vloot zette van den wind cours op mij, en zulks in een oogenblik, dat ik niet zeker was of er door al mijne schepen, wel een enkel schot zoude gedaan worden.

Toen op de Washington het alarm geslagen werd, kwam de geheel equipagie, op weinige na, in stede van zich naar de stukken te begeven, op den bak, loopplank, tot zelfs op halfdek, onder een verdoovend geschreeuw, verklarende, dat niemand hunner willens was één oogenblik te vechten, of daartoe eenige preparatie te maken.

Krijgsgevangen. Prinsenvlag.

De Texelse loodsen waren niet gebleven, ze moesten de Engelse schepen ook weer uitloodsen. Bovendien zouden ze gevangen gezet kunnen worden wegens landverraad. Hun vrouwen waren nog even behoeftig als voor de invasie. Via het Bataafse landsbestuur vroegen de vrouwen om hulp om de mannen thuis te krijgen.

Vergadering 26 Mey 1800

Ingekomen een schriftelyk versoek van eenige Vrouwen aan den Hoorn wier Mannen en Vaders tot nog toe in S’ Vyands handen gehouden worden, omme tot ontslag van deselven by het Uitvoerend Bewind de intercessie deeser Vergadering te erlangen-

Werd het zelve geaccordeerd, en de Secretaris gelast, deswegens behoorlyk addres te doen-

Er kwam nog iets bij- de achterstallige Verponding (onroerend goed belasting) op de huizen van die arme vrouwen. De collectes waren bedoeld voor levensonderhoud, niet voor andere zaken. Maar de regel was dat wie zijn Verponding niet kon betalen, het huis moest verkopen en als dat niet lukte, het huis voor sloop verkopen. Aan de andere kant konden die vrouwen het ook niet helpen en om ze op straat te zetten was wel erg hard. Voor het dorp was het ook slecht, al die gaten in de bebouwing.

Vergadering 15 July 1800

De precident stel voor, of men zig over de op de val staande Huysen aan den Hoorn niet andermaal aan het Wetgevend Lighaam zoude addresseeren-

En is zulks geresolveerd; met vermelding, het getal der geamoveerde Huysen zo verbazend is toegenomen, dat zo voortgaande men bevreesd is een generale Sloping van het dorp ten gevolg zal hebben-

Aan de Eerste Kamer van het Vertegenwoordigend Lighaam des Bataafsche Volks

Geven met behoorlyke Achting te kennen: de Municipaliteit van Texel

Dat de toeneemende Armoede op hunlieder Eiland vooral het dorp den Hoorn hetgeen genoegsaam alleen uit Loodsen, Visschers en Zeelieden bestaat, die voor een groot deel in S’ Vyands handen verslaven of behoeftig geworden zyn , hetzelve dorp zodanig in verval brengt, dat de Eygenaaren van de Huysen aldaar nog Verponding nog onderhoud van dezelven meer kunnende dragen, gemelde hunne Huisen abandonneeren, en ten prooij der Kwaadwilligheid overlaten, waardoor zommige tot een puinhoop instorten, anderen tot merkelyk pericul op den val staan, en alzo nietwaardig worden-

Terwyl de Eilands Casse met de Last der agterstallige Verponding zitten blyft -

Dat de Supplianten zig hier over reeds in den Jaare 1797 aan het Voormalig Provinciaal Committé van Holland en ook nog van deese Jaare in de maand februarij laastleden aan Uwe Vergadering geaddresseert hadde, en teffens eenige middelen voorgedragen, waardoor ten minste eenig soulaas aan hunlieder Eiland kon worden toegebragt- met alle reverentie zig hadde gesteld, het zelve addres gunstig geappuijeerd te verkrygen- en daar ‘er zederd die tyd het getal der verlatene Huisen meer en meer toegenoomen is, zodanig: dat indien het zo voortgaat, eene verregaande Slooping van dat dorp ten gevolgen zal hebben-

Zo neemen de Suppl. andermaal de Vryheid, zig door deeze aan UwL Vergadering te wenden, met Eerbiedige en ernstige Beede; dat het UwL gelieven zal, op hunlieden in february jongstleden gemaakt addres (waartoe de Suppl. zig met alle reverentie refereeren) zodanig spoedig besluit te neemen, als het naar Uwe Wysheid best vermeend zal worden te behooren-

Heil & Broederschap

De Municipaliteit van Texel voornoemt

Ter ord. van deselve (get) WRomans Texel 19 July 1800

Verder werd er niets meer over deze zaak genoteerd. Hoe zouden de loodsen en vissers weer thuis zijn gekomen? Allemaal tegelijk zou erg verdacht zijn. De Texelse Gemeenteraad wist waarschijnlijk officieel (hoewel?) niet wat ze gedaan hadden. Die probeerde nog steeds in Den Haag steun te vinden voor de arme vrouwen en kinderen.

Allee hoop op verandering van regering was vervlogen, alle risico’s waren voor niets genomen.

Genealogische Databank van Rob Gomes: Pieter Jansz Duijnker (1725-1799) getrouwd met Grietje Jans Krijnen (1725-1770), kinderen Jan, Trijntje, Martje en Trijntje.

Pieter Jansz Duynker was niet meegegaan naar Engeland. Dat zou verdacht geweest zijn.

Hij heeft niet de vreugde mogen beleven van de geslaagde landing en de Oranjevrijheid daarna. Hij werd op 28 juni 1799 begraven in Den Hoorn.

De loodsen waren inmiddels weer terug, waarschijnlijk kwamen zij voor eind augustus weer thuis, gezien de geboortedatum van Neeltje Jacobs Brouwer wellicht al rond 20 mei 1800.

Dirck Meurs, artikel ‘Onmeedogende kaping van Texelse Loodsen’ in blad van HV-Texel nr 100

Notulen van de Texelse Gemeenteraad

Brieven van Schout-bij-nacht Story aan de Agent der Marine van de Bataafsche Republiek

Databank Rob Gomes